Tersine Dünya: ABD’de kürtaj yasakları

20. yüzyılın sonralarına doğru yaklaşırken liberal demokrat değerlerinin ve insan haklarının özellikle Batı ülkelerinde kazanılmış hak olarak korunacağı ve dünyaya hakim olacağını varsayımına dayanan, özellikle Fukuyama tarafından vurgulanan “Tarihin Sonu” tezi ABD’de yaşanan gelişmeler tarafından çürütülmeye devam ediyor.

1973’te Yüksek Mahkeme’nin anne karnı dışında tek başına yaşayabilme kapasitesine sahip olmayan fetüslere yönelik kürtaj yaptırılmasına yönelik yasakları anayasaya aykırı bulmasıyla kürtaj hakkını kazanan Amerikalı kadınların kazanımları uzun yıllar sonra ilk kez tehlikede. 2022 seçimleri yaklaşırken Cumhuriyetçiler, LGBTİQ içeriklerinin eğitim süreçlerinden çıkarılması, trans sporcuların yarışlarda yer almasının yasaklanması gibi gündemlerin yanında hızlı bir şekilde hakimiyetleri altındaki eyaletlerde kürtajı yasaklayan yasalar kabul ediyor.

YASAĞIN ÖNCÜSÜ: TEKSAS

Mart 2021 ayında, Texas Temsilciler Meclisi, Eyalet Senatosu ve Valilik makamlarına hakim olan Cumhuriyetçi Parti mensubu yerel siyasetçiler “Kalp Atışı Yasası” adını taşıyan bir yasal düzenlemeyi kabul etti. Bu yasaya göre, embriyonun kalp ritminin tespit edilebildiği veya kalp ritmini tespit etmeye yönelik bir incelemenin yapılmadığı durumlarda uygulanan kürtaj operasyonları hukuka aykırı olarak kabul edildi, yasaklandı. Kadın doğum uzmanları kalp ritminin en erken altı hafta içerisinde tespit edilebildiğini belirttiği için bu yeni yasaya göre gebeliğin altıncı haftasından sonra yapılan kürtajlar yasaklanacak. Yasanın tek istisnası kadının sağlığı. Tecavüz, ensest gibi durumlarda dahi altı haftalık süreden kürtaj yapılması yasak kabul edilecek ve yasada öngörülen yaptırımlar kürtaj işlemine yardım edenlere yönelik uygulanacak.

Yasanın en ilginç noktası ise, vatandaşları muhbir olarak görevlendirmesi. Yasaya göre, kürtaj yasağını uygulayacak, bu yasağın denetimini yapacak olan makam eyalet yönetimi ya da kamu görevlileri değil. Yasa, kürtaj yasağının uygulanmasında ve hukuka aykırı olarak kabul edilen kürtajlara yönelik davalarda sorumluluğu sıradan Teksaslılara yüklüyor. Buna göre, herhangi bir Teksaslı, altı haftadan uzun süreli bir gebeliği sonlandıran kürtaja herhangi bir şekilde destek verenlere, yapılmasını kolaylaştıranlara dava açma hakkına sahip. Dava eğer kürtaja destek verenlerin aleyhine sonuçlanırsa, eyalet yönetimi dava açanların avukat masraflarını karşılayacak ve bu kişilere ek 10 bin dolarlık bir ödül verecek. Teksaslılar kürtaj yaptıran kadına dava açma hakkına sahip olmayacak, fakat kürtajın gerçekleşmesine katkı sunan herkese; yani kürtajı yapan doktora, yardım eden sağlık personeline, kürtajın gerçekleştirildiği sağlık kurumunda çalışan ofis görevlilerine ve hatta hamile kadının kürtaja giderken kullandığı taksi şoförlerine dahi dava açabilecek.

Teksas’taki bu yasanın ardından eyalette kürtaj yaptırma imkanına sahip olmayan birçok kadın komşu eyalet olan Oklahoma eyaletine gitmeye başladı ve bu eyaletteki kürtaj işlemlerinde bu nedenle yaklaşık %2500’lük bir artış yaşandı.

YASAKLARIN DOMİNO ETKİSİ: OKLAHOMA

Yine eyalet meclislerinin ve Valilik makamın Cumhuriyetçilerin hakimiyetinde olduğu Oklahoma eyaleti ise, Teksas’taki yasanın birçok kadını korkuttuğu ve kürtaj merkezini kapattırdığını görünce aynı yasayı gündeme aldı ve çok daha ağır şartlar ekleyerek kabul etti. Oklahoma’da kabul edilen kürtaj yasağı, Teksas’takinin aksine altı haftalık bir yasak öngörmeden bütün hamilelik süreçlerinde kürtajı yasaklıyor. Yine tek istisna, kadının sağlığı. Tecavüz ve ensest sonucu gebelikte dahi kürtaj yasaklanıyor. Yasanın yaptırımının öznesi ise yine Teksas’taki gibi kadınlar değil. Yasa kürtaja herhangi bir şekilde yardım eden, gerçekleşmesini sağlayanlara yönelik 10 yıl hapis, 100 bin dolarlık bir tazminat gibi yaptırımlar öngörüyor. Oklahoma yasama organları bu yasanın yanı sıra aynı zamanda sivil vatandaşlara kürtaj işlemlerini tespit edip özel hukuk davası açması için cesaretlendirecek ve dava kazanılırsa muhbir davacılara 10.000 dolarlık bir ödül verilecek bir yasayı da yakın zamanda kabul etmeyi planlıyor.

Oklahoma’daki yasa henüz Vali tarafından onaylanmadı, fakat yakın zamanda onaylanması ve yaz aylarında yürürlüğe girmesi bekleniyor.

YÜKSEK MAHKEME NE YAPACAK?

Yüksek Mahkeme, önceki içtihadının aksine kendisine yapılan acil başvuruya yönelik bir yürürlüğü durdurma kararı vermedi. Bunun sebebi Teksas’taki yasanın kamu güçlerine bir yetki vermeyip, doğrudan sivillere bir özel hukuk davası açma yetkisi vermesi. Yüksek Mahkeme, sivillerin açacağı davalar öngörülemeyeceği için acil bir durum olmadığını belirtti ve normal yollardan davanın önüne gelmesi, yani bir muhbir vatandaşın kürtaj yaptıranlara karşı dava açması ve bu davanın olağan hukuk yollarını tüketerek Yüksek Mahkeme önüne çıkarılması gerektiğini belirtti. Yüksek Mahkeme, bu yaz kürtaj konusundaki içtihadını yeniden değerlendirebileceği, belki de federal düzeyde bir kürtaj hakkının olduğuna dair kararını tersine çevirebileceği, böylece eyaletlerin istediği durumda kürtajı yasaklayabileceği bir düzeni kabul edeceği bir karar verebilir. Bunun nedeni Trump’ın 4 senelik başkanlığı boyunca kürtaj hakkında olumsuz düşünen üç muhafazakar yargıç atamasıyla Yüksek Mahkeme’deki muhafazakar yargıçların sayısının 6’ya çıkması, kürtaj hakkının federal bir kadın hakkı olduğuna inanan ve yasaklara karşı iptal kararı veren liberal hakimlerin sayısının üçe düşmesi.

Yüksek Mahkeme yasaları iptal etse ve anayasaya aykırı bulsa bile yasalar iptal edilinceye kadar açılan davalar, ödenen tazminatlar, kapanan kliniklerden dolayı birçok kadın ve kürtaj merkezi büyük bir kayıp yaşadı. Kadın hakları dernekleri, özellikle yoksul ve beyaz olmayan kadınların kürtaja erişimin fiilen imkansız hale gelmesinden dolayı sağlıksız koşullarda, kaçak kürtaj yaptırarak hayatlarını tehlikeye attıklarını belirtiyor.

ABD tekrar zenginlerin kürtaj olmak için İsveç gibi ülkelere seyahat ettiği, yoksul kadınların ise bodrum katlarında yapılan kaçak kürtaj işlemleri nedeniyle hayatını kaybettiği 1950’li yıllara geri dönecek mi? Bunun cevabını kürtaj yasalarını savunan Cumhuriyetçilerin 2022 ara seçimlerinde göstereceği başarı belirleyecek.