Dünya demokraside 1989 seviyesine geri döndü (1)

Göteborg Üniversitesi Varieties of Democracy (V-Dem, Demokrasinin Çeşitleri Enstitüsü) dünyadaki tüm ülkelerin demokrasi-otokrasi sarkacındaki gidişatını birkaç boyutta inceliyor.

V-Dem demokratiklik seviyesine göre ülkeleri 4’e ayırıyor: “liberal demokrasiler”, “seçimli demokrasiler”, “seçimli otoriterlikler”, “kapalı otoriterlikler”.

1-Liberal Demokrasiler: Hollanda, Danimarka, Yeni Zelanda gibi seçimli demokrasinin ve hukuk devletinin ideale yakın şekilde işlediği ülkeler “liberal demokrasi” olarak tanımlanıyor. Dünya nüfusunun sadece %13’ü liberal demokrasi olarak tanımlanabilecek ülkelerde yaşıyor.

2-Seçimli Demokrasiler: Hukuk devleti ve özgürlük ihlalleri yaşansa da seçimlerde iktidarın el değiştirebilmesinin doğal karşılandığı ülkeler liberal demokrasi değil “seçimli demokrasi” olarak tanımlanıyor. Bu ülkeler arasında Brezilya, Polonya, Gürcistan, Ermenistan gibi ülkeler bulunuyor. Bu ülkelerde yaşayanlar dünya nüfusunun %17’sini oluşturuyor.

3-Seçimli Otoriterlikler: Türkiye, Rusya, İran, Macaristan, Türkmenistan, Azerbaycan gibi seçimlerin seçilmiş hükümetin otoriter ve hukuk devletine aykırı uygulamalarını meşrulaştırdığı ve seçimlerde iktidar değişiminin kolayca yaşanmadığı veya pek mümkün görülmediği ülkeler “seçimli otoriterlikler” sınıfında yer alıyor. Bu ülkelerde dünya nüfusunun neredeyse yarısı yaşıyor (%44)

4-Kapalı Otoriterlikler: Çin, Suudi Arabistan gibi seçimlerin yapılmadığı ya da Suriye gibi göstermelik seçimlerin gerçekleştirildiği ülkeler “kapalı otoriterlik” olarak kategorize ediliyor. Bu ülkelerin toplam nüfusu dünya nüfusunun %26’sına denk. Buna göre dünyada sadece 10 kişiden 3’ü demokrasi olarak tanımlanabilecek ülkelerde yaşıyor (%30). Otoriter rejimlerin yönettiği ülkelerde yaşamlarını sürdürenlerin oranı %70’i buluyor.

DEMOKRASİ DÜNYADA GERİLİYOR

Raporda 2011-2021 yılları arasında yaşanan değişimler inceleniyor. En son 2021 yılını inceleyen rapora göre, dünya genelinde 10 kişinin 7’sinin otoriter ülkelerde yaşadığını belirtmiştik (%70). Bu oran son 10 yılda 21 puan artış göstermiş.

2021’de dünya nüfusunun yarısı (%49) otoriter ülkelerde yaşarken, bu oran 2021’de %70’e fırlamış. 2008 ekonomik krizinden sonra derinleşen ekonomik eşitsizlikler, uluslararası kurumların başarısızlıkları, savaşlar ve göçmen krizi, popülizmin yükselişi, sosyal medyanın anti-demokratik aktör ve hareketlerin önünü açması gibi gelişmelerle birlikte dünyada “demokratik geriye gidiş” olarak adlandırılan otoriter trend hakim olmuş.

Liberal demokrasi sayısı 42’den 34’e gerilerken, bu ülkelerde yaşayan nüfusun dünya nüfusundaki payı son 25 yılın en düşük seviyesine inmiş. Buna karşılık kapalı otoriterlik sayısı 26’dan 30’a çıkmış. Seçimli otoriterliklerde yaşayan nüfus da zirveye ulaşmış (3 milyar 400 bin kişi).

Dünya genelinde toksik kutuplaşma ve ifade özgürlüğünün ihlali de giderek yaygınlaşan otoriter eğilim ve pratiklere dönüşmüş vaziyette.

2011 yılında kutuplaşmanın derinleştiği ülke sayısı 5’ken 2021’de 32’ye yükselmiş. İfade özgürlüğünü tehdit eden ülke sayısı da 7 katına ulaşarak 5’ten 35’e yükselmiş.

Ayrıca raporda 1990’lar ile mevcut durum karşılaştırılıyor. 1990’ların sonunca demokratikleşme yolunda ilerleyen ya da demokrasisi pekişen ülke sayısı 72’ye ulaşmıştı. Bu rakam 2021’de 15’e gerilemiş. Dünya nüfusunun sadece %3’ü demokrasisi iyileşen ülkelerde yaşıyor.

2021 yılında 33 ülkede otoriterleşme eğilimi artarken, 1990’larda otokrasisi derinleşen, otokrasiye dönüş yaşayan ya da demokrasisi geriye giden ülke sayısı yalnızca 3’tü.