Voleybol tarihimiz

A Milli Kadın Voleybol Takımımız, Cumhuriyet tarihinin bu en uzun yazında zaferlerine yenilerini ekleyerek yüzümüzü güldürmeye devam ediyor. Açıkçası, yüzümüzü güldüren başka ne var diye düşündüm, bulamadım. 30 Ağustos Zafer Bayramı’nın yıldönümünde Polonya karşısında aldıkları galibiyetin yeri ise bir başka. Her birinin gözlerinden okunan hırs, o müthiş takım ruhu, sonlara doğru kendilerinden emin olmaktan gelen o muazzam özgüveni görüp gözleri dolmayan var mıdır bilemem. Onlarla ne kadar gururlansak, onlara ne kadar teşekkür etsek az. Bu hafta hazır turnuva hala devam ederken dünyada ve ülkemizde voleybol tarihine kısaca bakalım istedim.

AMERİKA’DAN DÜNYAYA YAYILAN OYUN

Diğer pek çok spor dalı ile karşılaştırıldığında voleybolun geçmişinin çok da eski olmadığını görüyoruz. Oyun, 1895 yılında Amerika’nın Massachusetts eyaletindeki Holyoke’deki Genç Erkekler Hıristiyan Derneği'nin -Young Men’s Christian Association (YMCA)- beden eğitimi öğretmeni olan William G. Morgan tarafından icat edilir. Morgan, voleybolu dönemin bir başka yeni oyunu olan basketbolu fazla hareketli bulan iş adamları için tasarlar. Amacı kapalı bir alanda çok koşma gerektirmeden rahatça oynayacakları bir oyun yaratmaktır.

William Morgan – Voleybolun yaratıcısı

Geliştirdiği oyuna "mintonette" adını veren Morgan, oyunun kurallarını belirleyerek, Kuzey Amerika Genç Erkekler Hristiyan Dernekleri Atletik Ligi Resmi El Kitabı'nın 1897’deki ilk baskısında bu kuralları yayınlar. Massachusetts'teki Springfield College'dan bir profesörün topun yere değmeden paslarla aktarılmasına (volleying) dikkat çekerek "voleybol" adını önermesiyle oyunun adı voleybol olur.

Morgan’ın oyunu kendisinin de beklemediği biçimde sevilir. Voleybol, Amerika’daki okullarda, parklarda, üniversitelerde her iki cinsiyet tarafından büyük bir ilgiye karşılanır. Kısa sürede ülke çapına yayılan voleybol, paslar, smaçlar ve servislerle kısa sürede Amerika sınırlarını aşar. Bu paslardan biri, oyunun icat edilmesinden yirmi dört yıl sonra İstanbul’a düşecektir.

1900 yılında Amerika’da voleybol oynayan kadınlar. (Hulton Archive/Getty Images)

ÜLKEMİZDE VOLEYBOLUN BAŞLANGICI

Voleybolun ülkemize gelişi Birinci Dünya Savaşı'nı izleyen mütareke günlerine denk gelir. 1919-1925 yılları arasında İstanbul'daki YMCA'nın müdürlüğünü yapan Amerikalı Dr. Deaver derneğin spor salonunda voleybol oynatmaya başlar. Henüz Avrupa'ya yayılmamış olan, smaçla oynanmaya başlanışının üstünden daha ancak altı yıl geçmiş olan oyun Cağaloğlu’ndaki Erkek Muallim Mektebi'nin beden eğitimi öğretmeni olan ünlü spor adamı Selim Sırrı Tarcan’ın ilgisini çeker.

Tarcan, YMCA'de görüp oynadığı voleybolu öğrencilerine öğretmeye başlar. 1920-1924 yılları arasında Erkek Muallim Mektebi'nden çıkan beden eğitimi öğretmenleri ile voleybol kısa sürede İstanbul’un önde gelen okulları olan Kabataş, Vefa, Pertevniyal, Galatasaray, İstiklal, Haydarpaşa, İstanbul liselerine yayılır. Bunun üzerine okullar arası turnuvalar başlar. Voleybol oynayan gençlerin mezun olmasıyla oyun üniversitelere, kulüplere yayılır. İstanbul Teknik Üniversitesi, (o zamanki adıyla Yüksek Mühendis Mektebi) 1924-1944 yılları arasında voleybolun beşiği haline gelir. Oyunun Ankara'daki merkezi ise Siyasal Bilgiler Fakültesi, o zamanki adıyla Mülkiye Mektebi’dir.

VOLEYBOL LİGİ ve İLK ŞAMPİYONA

Kulüplerin kurulması ve oyuncu yetiştirmeye başlamalarıyla voleybol gündemi hareketlenir. Ülkemizdeki ilk Voleybol Şampiyonası 1949 yılında düzenlenir. Şampiyonaya katılan takım sayısı azdır. 1951 yılındaki İstanbul Voleybol Liginde Altınordu, Beyoğlu Spor, Galatasaray, Vefa, Kadıköy Spor, Kurtuluş, Moda olmak üzere yedi takım vardır.

Türkiye Voleybol Şampiyonası’nın ilk beş kupasını Beyoğlu Spor takımı kazanır. Takımın oyuncularından Marsel Şalabi, Dinyakos’da yayınlanan bir yazıda o günleri şöyle anlatıyor:

“Türkiye şampiyonası maçları daima Ankara’da, Mülkiye salonunda yapılırdı. Şükrü Saracoğlu gelirdi maçlara. Spor hastasıydı. Bana bir centilmenlik kupası verdi. Bizim zamanımızda bir tane hakem vardı, şimdi sekiz tane hakem var. Hakemlere çok itiraz edilirdi. Çizgi hakemi de yok, her şey hakeme yükleniyordu. Ben pek itiraz etmezdim. Şükrü Bey görmüş bunu, şampiyonluktan sonra bana bir plaket verdi sportmen arkadaş diye.”

1949 – 1953 yılları arasında beş yıl üst üste Türkiye şampiyonluğunu kazanan Beyoğluspor voleybol takımı. Soldan sağa ayaktakiler: Erol Demiroma, Marsel Şalabi, Hrisopulos, Aleksandr Holyafkin, Lui Şalabi, Lafonten. Oturanlar: Tevfik, Valek Holyafkin, Onnik Tercüman, Konstantinidis, Ziya Kayacan.

VOLEYBOLUMUZUN DIŞA AÇILMASI

Ülkemizde voleybol 1952’ye kadar dışa kapalı biçimde oynanır. Bu kapalı hal, dünyadan kopmayı da beraberinde getirir. Dönemin girişimci kişiliklerinden olan ve gönüllü yöneticiliğiyle voleybolun ülkemizdeki gelişimine büyük katkıları olan Ayhan Demir, 1952 yılında üniversiteli sporculardan kurulu bir basketbol takımı ile bir voleybol takımını, Mısır'ın davetlisi olarak Kahire'ye götürür. Ancak sonuç hezimet olur. Oyun dizilişinden vuruşlara kadar pek çok yenilikten bihaber takımımız yeni kuralların olduğu voleybola hayli yabancı kalır. Yıllarca süren dışa kapalılık, yabancı takımlarla karşılaşma yapmama, kuralları takip etmemek yüzünden sonuç hayal kırıklığı olur. Bunun üzerine bir milli takım kurulmasına ve yabancı karşılaşmalar yapılmasına karar verilir. İlk milli takım oyuncularımızdan Marsel Şalabi, 1953 yılında İstanbul’da Yugoslavya ile oynanan ilk milli maçı şöyle anlatır:

İLK MİLLİ MAÇ

“Bizim zamanımızda milli maç yoktu. Haluk, (Milli Takımın ilk antrenörü Haluk Kanbay) ‘Başkanım (Vahit Çolakoğlu) bir başlangıç yapalım, bizim için bir şereftir,’ dedi. Kimle oynayacağız? ‘Yugoslavya bize yakın, para mara istemiyorlar.’ Zavallılar, onları burada ağırladık. Ne verdik onlara biliyor musun? Çorap verdik, kadın çorabı. Haluk Kanbay da St. Michel’de okudu. Voleybolu iyi bilen bir pasördü. Üç gün Tepebaşı’nda bir otelde kamp yaptık. Haluk bize rakipleri göstermedi, görelim şu oyuncuları dedik, göstermedi moralimiz bozulur diye. Adamlar üç metreden smaç vuruyordu. Parmaklarımız zedelendi. Ama bugün Türkiye kızlarda çok iyi. Yugoslavya, Romanya, Çekoslovakya o zamanlar voleybolda dünyanın en iyi ülkeleriydi. Maçı Spor ve Sergi Sarayı’nda oynadık. Lütfü Kırdar açtı orayı. Vali ve belediye reisi. Ay sonunda Ankara’ya gider, para alır, memurlarına verirdi. Bugün valilerin çok büyük gelirleri var. Eskiden öyle değildi. Almanya’ya gittiğinde kapalı spor salonu görmüş. Buraya gelince ben yapacağım bunları demiş ve yapmış. Ben o stadyumun (Dolmabahçe) yapılışını gördüm, yıkılışını gördüm, tekrar yapılışını gördüm.”

İlk Milli maçın haberi

VOLEYBOL LİGİ VE TURNUVALAR

Mısır’da elde edilen bilgilerle yarım yamalak çalıştırılan ilk milli takımımız Yugoslavya ile yaptığı bu maçı 3-1 kaybeder. Spor Oyunları Federasyonu yetkilileri, dünya voleybolu karşısındaki durumumuzu gözleriyle görünce, sporcularımızı ve antrenörlerimizi eğitmek üzere Yugoslavya'dan bir antrenör getirilmesine karar verirler. Bunun üzerine takımın başına Yugoslav Danila Pojar getirilir. Pojar, Türkiye'deki maçları izler, kurslar açar ve takımlarımızın çağdaş yöntemlerle çalıştırılmaları için gerekli bilgileri verir. Erkeklerde 1970-1971 sezonundan itibaren, kadınlarda ise 1984-1985 sezonundan itibaren Deplasmanlı Voleybol Ligi’ne geçilir.

Türkiye’nin, voleybolda ilk uluslararası resmi turnuvası Erkek Milli Takımı ile katıldığı 1956’da, Paris’te yapılan Erkekler Dünya Voleybol Şampiyonası’dır. Kadınlar ise ilk uluslararası karşılaşmasını, 1957’de “Uluslararası İstanbul Turnuvası”nda yapar. Ardından 1963’te Romanya’da yapılan Avrupa Kadınlar Voleybol Şampiyonası’na katılırlar.

İlk Voleybol Milli Takımı, 1953. Soldan sağa üst sıra: Aleksandr Holyafkin, Marsel Şalabi, Ayhan Demir, Sacit Seldüz, Sağman Belgerden, Sinan Erdem, Lui Şalabi. Orta sıra: Vahit Çolakoğlu, Muammer Pamuk, Haluk Kanbay, Faik Gökay, Tevfik Artun. Alt sıra: Ziya Kayacan, Gültekin Gürel, Selçuk Atamer, Valentin Holyafkin, Yiğit Ayaşlıoğlu.

KADINLARIMIZ VE VOLEYBOL

Voleybolun kadınlar arasında yayılması da erkeklerde olduğu gibi liselerde başlar. Kız liseleri arasındaki ilk maçlar 1924 yılında yapılır. İlk şampiyon İstanbul Kız Lisesi’dir.

Türkiye’de bir kadının ilk kez bir voleybol takımı içinde yer aldığı yıl ise 1929’dur. Ancak bu tamamen kadınlardan oluşan bir takım değildir. Yüksek Mühendis Mektebi öğrencisi olan Sabiha Rıfat, o dönem Türkiye’de bir kadın voleybol takımı olmadığından, Fenerbahçe’nin erkek voleybol takımıyla sahaya çıkar. Takım o sene şampiyon olur. İlk kadın voleybol kulüp takımı ise 1954 yılında Fenerbahçe Spor Kulübü Bünyesinde kurulur. Fenerbahçe voleybol takımı kurulduğu yıl şampiyon olur.

Derken Voleybol sahalarında Eczacıbaşı fırtınası esmeye başlar. Eczacıbaşı 1973-1985 yılları arasının değişmez şampiyonu olarak karşımıza çıkar. Avrupa çapında aldığımız ilk derece de yine Eczacıbaşı ile gelir. 1980 yılında Eczacıbaşı Kadın Voleybol Takımı, o zamanki adıyla Çekoslovakya’da yapılan Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupasında ikinci olur. O tarihten sonra kadın voleybolcularımız çıtayı bir daha hiç düşürmez. Giderek artan başarıları ile göğsümüzü kabartmaya devam eder.

Filenin Sultanları dünyayı kendine hayran bırakarak yepyeni başarıların kapısını aralıyor. Şimdi sırada Avrupa Şampiyonluğu var. Hadi gelin, yarı finale çıktığımız gecenin sabahından hep birlikte seslenelim.

Biz o şahane maçlara

O ay, o hilal bayrağa

O ay yıldızlı formaya

Bak - bak – bak - bak doyamadık..!

Kalplerimiz dört nala

Siz çıkınca sahaya

Biz bu büyük sevdaya

Hep bir – lik – te doyamadık..!

- https://tvf.org.tr/tarihce/

- https://alyans.org.tr/turkiye-de-voleybolun-tarihcesi/

- https://dinyakos.com/2022/02/01/marsel-salabi-renk-aski-kulup-aski-sevgiyle-oynardik/

- https://www.fivb.com/en/volleyball/thegame_glossary/history#:~:text=Volleyball%20has%20come%20a%20long,dawn%20of%20a%20new%20millennium.

- https://ekmekvegul.net/sectiklerimiz/gunun-ilki-turkiyede-voleybolu-ilk-kez-onlar-oynadi

-