Rosetti'nin kadınları

Londra’nın ünlü müzelerinden Tate Britain, şu günlerde dünya tarihindeki en geniş kapsamlı Rossetti sergisine ev sahipliği ediyor. 24 Eylül’e kadar gezilebilecek sergi oldukça kapsamlı hazırlanmış. İtalyan kökenli bir aile olan Rossetti’ler İngiltere kültür yaşantısına farklı sanat dallarında katkıları dokunmuş 'tuhaf ve aşırı uçlarda yaşayan' bir aile. Sanatları ve şiirleri ile zamanın Britanya'sını hayrete düşüren bu bohem ruhlar Victoria döneminin alışılmadık kapılarından birini aralamamızı sağlıyorlar.

Şiire de yeteneği olan Rossetti bir süre hangi sanatta ilerleyeceği konusunda bocalar. Ancak daha sonra resim daha baskın bir hal alır. Orta Çağ dini resimlerine merak duyan Rossetti, bir dönem bu türde resimler yapar. Ancak onu Rossetti yapan tablolarda derin güzellikleri olan, canlı renklerle resmedilmiş kadınlar vardır. Bu yazıda geçtiğimiz haftalarda gezdiğim Rossetti sergisini, ressamın hayatına ve sanatına giren kadınların hayat hikayeleri üzerinden anlatmayı istedim. Ama gelin önce Gabriel Rossetti’yi kısaca tanıyalım.

ROSSETTI

Gabriel Rossetti, 12 Mayıs 1828’de Londra’da doğar. Dante Alighieri’ye olan tutkusu nedeniyle adının başına Dante’yi getirir. Bu aynı zamanda Rossetti’nin İtalyan köklerine gönderdiği bir selam ve sahiplenmedir. Eğitime evde başlar. Çocukluğu Shakespeare, Dickens, Sir Walter Scott ve Lord Byron'ın eserleriyle geçer. King's College ve sonrasında Kraliyet Akademisi’ne devam eden Rossetti buradaki sanat anlayışını benimseyemez ve William Holman Hunt, John Everett Millais gibi isimlerle birlikte Pre-Raphaelite (Ön Rafaeloculuk) akımını kurar. Bu akım kısa süreli de olsa etkisi hayli yaygın olur.

Rossetti’nin hayatı sanatını da belirler. Yaşamına giren kadınlar aynı zamanda ilham kaynağıdır. Onları model olarak kullanan Rossetti bu kadınların yüzlerini tekrar tekrar çizmekten bıkmaz. Bazen önceden yaptığı bir tabloyu başka bir kadın yüzüyle yeniden yaptığı görülür. Rossetti’nin kadınları içinde ilk ilham perisi Elizabeth Siddal’dır.

Gabriel Rossetti, kendi portresi

ELİZABETH

Elizabeth Siddal 25 Temmuz 1829'da işçi sınıfından Londralı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Her ne kadar para kazanmak için model olarak çalışsa ve aranan bir model olsa da dönemin güzellik algısına uygun değildir. Çok ince, çok uzun ve çok kızıldır. Dahası sağlıksız bir görünümü vardır.

John Everett Millais’ın, Shakespeare’in Hamlet oyununda Ophelia’nın intiharını konu alan Ophelia tablosunun modeli Siddal’dır. Bu tablo ve Ophelia’nın intiharı Siddal’ın kaderini belirleyecektir. Bu tablo için soğuk bir Ocak günü, su dolu küvette beş saat boyunca hareketsiz yatarak poz verdikten sonra ateşi çıkıp titreme nöbetine girer. Kontrole gelen doktor Laudanum adında dönemde hem ilaç, hem de uyuşturucu olarak kullanılan afyon ve alkol karışımını vererek genç kadını iyileştirir. Ancak Siddal artık bir laudanum bağımlısıdır. Zamanla baş gösteren yeme bozuklukları da eklenince sağlığını hepten kaybedecektir.

Siddal ile Rossetti, Pre-Raphaelite ressam Walter Deverall’ın atölyesinde tanıştılar. Shakespeare'in ‘On İkinci Gece’ oyununu betimleyeceği bir tablo üzerinde çalışan Deverall, Siddal’ı model olarak seçmiştir. “Haysiyet ve tatlılık arasında bir havası olan uzun boylu, ince yapılı, yeşilimsi mavi gözlü, parlak tenli ve bol bakırımsı altın rengi saçlarla dolu güzel yaratık” diye betimlediği Siddal ile birlikte Deverall’a modellik yapan diğer isim Rossetti’dir. İkili birbirlerini görür görmez aşık oldular.

Elizabeth Siddal’ın modellik yaptığı John Everett Millias’ın Ophelia adlı tablosu, 1851-52

TUTKULU AŞK – TOKSİK BİR İLİŞKİ

Elizabeth Siddal ile Gabriel Rossetti yaşadıkları çağa aykırı biçimde on yıla yakın bir süre evlenmeden birlikte yaşarlar. Bu uzun nişanlılık biraz zorunludur. Zira Rossetti’nin ailesi alt tabakadan Siddal’ı ailelerine kabul etmek istemezler. Rossetti, evlilik tarihini sürekli erteleyerek Siddal’ı oyalar.

Sadece model olmakla yetinmeyen aynı zamanda kendisi de şiirler yazıp resimler yapan ve bu alanda ilerlemek isteyen Siddal, dönemin diğer kadınları gibi sanat eğitimi almak üzere bir okula kaydolamaz. Rossetti onu destekler ve dersler verir. İlişkinin başlarında takıntılı biçimde Siddal’ın sayısız eskiz ve çizimlerini yapan Rosetti’nin 65 tablosunda Siddal’ın yüzü vardır. Ancak bu tutku zamanla dağılır. Rossetti, başka ilham perileri, başka tutkular arar. Bulmakta da gecikmez.

Gabriel Rossetti, Elizabeth Siddal, grafit ve suluboya 1854

Siddal, Rosetti’nin başka kadınlarla olduğunu haber veren mektuplar almaya başlar. Bu arada hamile kalan ve ölü doğum yapan Siddal’ın sağlığı iyice bozulur. Depresyon, madde bağımlılığı, alkol onu günden güne ölüme sürükler. 11 Şubat 1862’de 32 yaşındayken yüksek doz Laudanum alarak hayatına son verir.

Siddal’ın ölümü Rossetti’yi derinden sarsar. Ona yazdığı şiirlerin olduğu defteri de Siddal’ın tabutuna koyar ve onlarla birlikte gömülmesini ister. Ancak Rossetti yaşamda yanında olamadığı kadının ölümden sonra da yanında duramaz. Siddal gömüldükten yedi yıl sonra şiirleri yayınlamaya karar vererek mezarının açılmasını ister. Zira tabuta konulmasını arzu ettiği şiirlerin başka kopyaları yoktur. Mezar açılır. Siddal için yazılmış olan Rossetti şiirleri yeniden hayata döndürülür. Tablolarında ise artık başka kadınların yüzleri vardır. Rossetti’nin hırçın kalbi artık Fanny Cornforth için çarpıyordur.

Gabriel Rossetti, Elizabeth Siddal, Grafit

FANNY

Fanny Cornforth ile Rossetti, Siddal’ın sağlığında tanışırlar. İngiliz toplumunun alt/kırsal, işçi sınıfından gelen Fanny, Siddal’ın ölümünün ardından Rosetti’nin hizmetçisi olarak eve yerleşir. Yerleşir yerleşmez kaba aksanı ve eğitimsizliği ile Rossetti'nin yakın çevresini şok eder.

Rossetti'nin erkek kardeşi William Michael Rossetti, onun güzelliğini övse de ‘yetişme, eğitim ve zeka konusunda hiçbir çekiciliği olmadığını’ söyleyecektir. Birçoğu onu asla kabul etmez. Rossetti'ye bu ilişkiyi bitirmesi için baskı yaparlar. Ancak Rossetti onlara kulak asmaz. Aksine, çift olarak toplum içine çıkmaya başlarlar. Böylece Cornforth, Rossetti’nin hizmetçisi, metresi, modeli ve zaman zaman sosyal toplantılarda eşi olarak görülmeye başlanır.

Aralarındaki ilişki zaman içinde bir var, bir yok şeklinde devam etse de hiç kopmaz. Rossetti, arkadaşı William Morris’in karısı Jane ile yasak aşk yaşarken Cornforth bir başkasıyla evlenir. Yeni eşiyle çeşitli işler yapan Cornforth, hastalandığında Rossetti’ye bakar. Ölümünün ardından Rossetti kolleksiyonerlerine giderek elindeki tabloları satışa çıkarır. Kocası öldükten bir süre sonra yaşlanmış, kulakları neredeyse hiç duymayan, demans hastası kimsesiz bir kadın olarak West Sussex County Akıl Hastanesi’ne yatırılır. 74 yaşında burada hayata gözlerini yumar.

Fanny Cornforth, Rosetti’nin 60’tan fazla tablosuna modellik eder. Fanny’nin de tıpkı Elizabeth Siddal gibi gür ve kabarık kızıl saçları vardır. Rossetti’nin ünlü Lady Lilith tablosunun ilk modeli Fanny Cornforth’dur. Bu resmi yıllar sonra başka bir kadın yüzü ile yeniden çalışacaktır. Ancak şimdi hayatında sıra yasak bir aşka, gizli bir ilişkiye gelmiştir. Rossetti’nin çalışmalarından etkilenen ünlü İngiliz kumaş tasarımcısı, şair ve sosyal aktivist William Morris’in karısı Jane Morris, Rossetti’nin yeni ilham perisidir.

Gabriel Rossetti, Fanny Cornforth, grafit 1862

Gabriel Rossetti, Bocca Baciata (Model: Fanny Cornforth), Panel üzerine yağlı boya 1859

Gabriel Rossetti, Lady Lilith (Model: Fanny Cornforth), kanvas üzerine yağlı boya, 1866-68.

JANE

Jane Morris, 19 Ekim 1839’da Oxford’da doğar. Babası seyis, annesi çamaşırcıdır. Çocukluğu hakkında çok bilgi yoksa da kesin olan fakir bir aileden geldiğidir. Jane ve kız kardeşi Londra’da Drury Lane tiyatrosunda oyun oynamaya giden Oxford topluluğunun tasarımcılarındandır. Jane’in dokumaları oyunu seyretmeye gelen Rossetti’nin dikkatini çeker. Kendisi için modellik yapmasını ister. Bu sırada William Morris, Jane’e ilk görüşte tutkuyla aşık olur ve evlenme teklif eder. Jane mantık evliliği yapar. Morris’e aşık olmadığını itiraf ediyordur. Toplum içinde kendisine sağlam bir yer getirecek olan bu teklifi geri çevirmez. Nisan 1859’da evlenirler.

William Morris ile Rossetti yakın arkadaş olmanın ötesinde zaman zaman aynı atölyeyi ve hatta yazlık evlerin paylaşırlar. Bu ortak yaşam sırasında kocasına hiçbir çekim duymayan Jane Morris, Rossetti'ye ilgi duymaya başlar. Aralarında derin bir bağ olan ikili arasındaki romantik ilişkinin 1860'ların sonlarında başladığı ve farklı düzeylerde Rossetti’nin 1882'deki ölümüne kadar sürdüğü söylenir. Paylaştıkları derin duygusal bağ Rossetti'nin şiirler yazmasını ve en ünlü resimlerinden bazılarını yaratması için ilham verir. İki çocuk annesi Jane Morris, 26 Ocak 1914’de Bath’deki evinde hayata veda eder.

Gabriel Rossetti, Jane Morris – Kağıt üzerine renkli tebeşir 1868

Gabriel Rossetti, Proserpina (Model: Jane Morris) kanvas üzerine yağlı boya 1874

ALEXA

Rossetti tablolarının en ünlü yüzü Alexa Wilding hakkında çok az bilgi günümüze gelmiştir. Araştırmacılar bu durumu Wilding ile Rossetti arasında cinsel ya da duygusal bir ilişki olmamasına bağlarlar. Wilding, 1847’de Surrey de doğar. Babası piyano ustasıdır. Rossetti, Wilding’i ilk olarak 1865'te bir akşam Westminster’da sokakta yürürken görür. Güzelliğinden hemen etkilenir ve ertesi gün atölyesine gelerek kendisine modellik etmesini teklif eder. Wilding kabul eder. Ancak sonradan modellik yapan kadınlara iyi gözle bakılmaması nedeniyle gitmekten vazgeçer. Aradan haftalar geçer. Rossetti, Wilding’in yüzünü unutamaz. Şans eseri onu yeniden sokakta görünce bindiği arabadan atlayıp yanına gider ve doğruca stüdyosuna gitmeye ikna eder.

Bununla kalmayan Rossetti Wilding’i sadece kendi için istemeye başlar. Wilding’in güzelliğini gören diğer sanatçıların da onun resmini yapmak isteyeceklerinden korkup haftalık ödemeye başlayarak genç modelin sabit iş vereni olur. Wilding’in güzelliği Rossetti’ye önceden yaptığı bazı tabloları yeniden yapmaya iter. Fanny Cornforth’un modellik yaptığı Lady Lilith tablosunun yeni yüzü Wilding’dir.

İkisi arasındaki bu kalıcı bağ Rossetti'nin 1882'deki ölümüne kadar devam eder. Wilding'in, maddi açıdan pek iyi durumda olmasa da, Rossetti’nin mezarını ara sıra ziyaret ederek çiçek bıraktığı bilinir.

Gabriel Rossetti, La Ghirlandata (Model Alexa Wilding) 1873.

Gabriel Rossetti, Lady Lilith (Model Alexa Wilding), kanvas üzerine yağlı boya, 1872-3