Atatürk ve İnönü döneminin CHP Kurultayları (CHP 100 Yaşında/5)
İsmet İnönü döneminde İkinci Dünya Savaşı koşullarında bile kurultayın toplanması kayda değer. Ayrıca bu dönemde olağanüstü kurultaylarla birlikte neredeyse ortalama bir buçuk yılda bir kurultayın toplandığı görülüyor.
Her ne kadar da yerel seçimlerin son bir ayına yaklaşmış olsak da CHP'nin genç yeni üst düzey kadrolarına ışık tutmak, il ve ilçe yöneticilerine, üyelerine tarihi perspektifi hatırlatmak açısından parti tarihi ile ilgili diziye devam edelim. Yerel seçim sonrasına bırakmayalım. Geçenlerde İzmir'deki aday tanıtımında CHP Genel Başkanı Özgür Özel, İzmir'deki unutulmaz belediye başkanı İhsan Alyanak'ı atladı. Oysa CHP'nin İzmir'deki belediyeciliği 1970'lerde onunla başlamıştı. Bir TV programında da genel başkan yardımcısı Ensar Aytekin, "CHP'nin 73 yıldır iktidara gelemediğini" söyledi. oysa doğrusu, "CHP'nin 73 yıldır tek başına iktidara gelemediği" olmalıydı. Malum, CHP, bu 73 yıl içinde 60'larda, 70'lerde, 90'larda koalisyon hükümetleri kurdu veya katıldı. Kitle iletişim araçları ile eksik ya da yanlış bilgiler yayılıp yerleşebiliyor. O yüzden parti tarihini de iyi bilmek, bilinen bilgileri de eksiksiz ve doğru kullanmak gerekiyor.
XXX
CHP'nin resmi kuruluş tarihi İçişleri Bakanlığı'na Genel Başkan Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) ve Genel Sekreter Recep Bey (Peker) tarafından verilen dilekçe ile 1923 olsa da 4 Eylül 1919'da toplanan Sivas Kongresi partinin 1. Kurultayı olarak kabul edilir. Atatürk de 2. Kurultay açış konuşmasında bu hususun altını net olarak çizmiştir.
2. KURULTAY VE ATATÜRK’ÜN BÜYÜK NUTKU
CHP'nin 2. Kurultayı ise resmi kuruluştan dört yıl sonra 15 Ekim 1927'de toplanmıştır. Bu kurultayın en büyük özelliği, Mustafa Kemal Paşa’nın dünya tarihi açısından da çok önemli bir siyaset belgesi olan Nutuk'u okumasıdır. Nutuk, meclisteki kurultayda okunduktan sonra da kitap olarak basılmış ve dağıtılmıştır.
Atatürk dönemindeki 3. Kurultay 10 Mayıs 1931, 4. Kurultay ise 9 Mayıs 1935'te toplanmıştır. Böylelikle, resmi kuruluştan itibaren Atatürk döneminde CHP'nin dört yılda bir kurultayını topladığı görülmektedir.
İLK OLAĞANÜSTÜ KURULTAY
Cumhurbaşkanı ve CHP Genel Başkanı Atatürk'ün 10 Kasım 1938'de vefatı üzerine İsmet İnönü mecliste Cumhurbaşkanı seçilmiş, akabinde 29 Aralık 1938'de toplanan CHP 1. Olağanüstü Kurultayı’nda da CHP'nin ikinci genel başkanı olarak seçilmiştir.
Daha sonra İnönü döneminde 10 Mayıs 1946'da 2. Olağanüstü Kurultay, 25 Şubat 1954'te 3. Olağanüstü Kurultay, 28 Nisan 1967'de 4. Olağanüstü Kurultay, nihayet 5 Mayıs 1972'de ise 5. Olağanüstü Kurultay toplanmıştır. Son olağanüstü kurultay Genel Başkan İsmet İnönü ile Genel Sekreter Bülent Ecevit arasında ciddi bir yarışa neden olmuş, 12 Mart hükümetine bakan verip vermeme tartışması Ecevit lehine sonuçlanınca dokuz gün sonra toplanan 5 Mayıs'taki kurultayın devamı niteliğindeki genel başkan seçimi kurultayında İnönü aday olmamış ve Ecevit tek aday olarak girdiği seçim sonucunda CHP'nin üçüncü genel başkanı olarak seçilmiştir.
Bu gelişme üzerine ise "İkinci Adam"; Kurtuluş Savaşı Garp Cephesi Kumandanı, Lozan Barış Antlaşması Heyet Başkanı-Dışişleri Bakanı, Başbakan ve İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ise CHP üyeliğinden ve milletvekilliğinden istifa etmiş, o zamanki Cumhuriyet Senatosu'nda eski Cumhurbaşkanı olarak "Tabiî Senatör" sıfatıyla yerini almıştır.
İNÖNÜ DÖNEMİNDEKİ OLAĞAN KURULTAYLAR
İsmet İnönü dönemindeki CHP olağan kurultaylarının tarihleri ise şöyledir:
5. Kurultay: 29 Mayıs 1939, 6. Kurultay: 10 Mayıs 1943, 7. Kurultay: 17 Kasım 1947, 8. Kurultay: 28 Haziran 1950, 9. Kurultay: 26 Kasım 1951, 10. Kurultay: 22 Haziran 1953, 11. Kurultay: 26 Temmuz 1954, 12. Kurultay: 21 Mayıs 1956, 13. Kurultay: 9 Eylül 1957, 14. Kurultay: 12 Ocak 1959, 15. Kurultay: 24 Ağustos 1961, 16. Kurultay: 14 Aralık 1962, 17. Kurultay: 16 Ekim 1964, 18. Kurultay: 18 Ekim 1966, 19. Kurultay: 18 Ekim 1968, 20. Kurultay: 3 Temmuz 1970.
İsmet İnönü döneminde İkinci Dünya Savaşı koşullarında bile kurultayın toplanması kayda değer. Ayrıca bu dönemde olağanüstü kurultaylarla birlikte neredeyse ortalama bir buçuk yılda bir kurultayın toplandığı görülüyor. Bazen iki yılda bir toplanan kurultayın bazen de aynı yıl iki kez toplandığı görülüyor. CHP'nin bu nedenle kamuoyunda "kurultaylar partisi" olarak tanımlanageldiğini de kaydedelim.
