Türkiye’de Gıda Sistemi Neden Çöktü?
"Büyük gıda sermayedarları ve gıda lobilerine ait düğümler baskın hale getirildi. Yurtdışındaki düğümlerle bağlantılar kuvvetlendirildi. Tarım ve Orman Bakanlığı’na ait düğüm ağdaki hakimiyetini kaybetti. Sistem ardı ardına şoklar üretti ve çöktü."
Bir yere sinek konsa hemen gıda krizinden bahsediyoruz. Her şey gıda krizinin şiddetini artırabilecek durumda. Biz zaten içinde olduğumuz bir krizin farkındayız. Gıda sistemimiz bile isteye çökertildi. AKP iktidarının bu gerçekle yüzleşmesi gerekiyor.
GIDA SİSTEMİ KIRILGAN HALE GETİRİLDİ
Gıda sistemi, milyonlarca etkileşimden kendiliğinden gelişen karmaşık bir yapı. Karmaşık sistemlerin mantık dışı özellikleri olur ama burada etkileşimlerin yarattığı reaksiyonlar gıda politikalarıyla belirleniyor. Karmaşık sistemler düğüm ve bağlantılardan oluşan bir ağ yapısı gibidir. Düğümler gıda üretim noktaları, depolar, satış noktaları, kurum ve yapılar gibi fiziksel alanları; bağlantılar ise yasal mevzuatları temsil eder.
Düğümler çeşitli şekillerde davranabiliyor ve birbirleriyle bağlantıları zayıfsa sistemimiz esnektir. Ama belirli düğümler baskın hale gelirse, benzer şekilde davranmaya başlarsa ve birbirine güçlü bağlanırsa sistem kırılganlaşır. Sistem kırıldığında kriz çıkar. Krizin ardından sistemi tamir edebiliriz. Ancak küçük rahatsızlıklar ağ üzerinde şoklar iletmeye başlar. Şokların fazlalaşıp kritik eşiği aşması tüm sistemi devirebilir. Sistem aniden ve durdurulamaz şekilde çöker.
Gıda sistemimizin çöktüğü noktadayız. Sistemimizin çöküşü çoktan gerçekleşti. Küresel olarak gıda krizi pandemi ve Ukrayna-Rusya Savaşı’nın kombinasyonundan kaynaklanmadı. Bu kombinasyon önemli bir faktör ama küresel gıda üretimi yarım yüzyıldan fazla bir süredir istikrarlı bir şekilde artıyordu. Nüfus artış oranını rahatlıkla geride bırakıyordu. 2000’li yılların başından beri açlık azalıyormuş gibi görünüyordu.
2015’ten itibaren açlık şiddetli bir biçimde yükselmeye başladı. 2020’de tekrar 2000 seviyesine döndü. Bunu gören ve farkında olan ülkeler gıda politikalarının üzerinde çalıştı, sistemlerini esnekleştirdi. Küresel gıda enflasyonu verileri bize sadece enflasyonu değil, aynı zamanda gıda sistemi çöken ülkeleri de gösteriyor.
GIDA POLİTİKALARININ DEĞİŞMESİ GEREKİYOR
Nem bile yükselse gıda krizine yol açabileceğini konuşuyoruz. Sistem çökmeden önce düğümlerin önemli bir kısmı yurt dışına atıldı. Dışa bağımlı hale geldik. Yerele ait düğümler arasında yasal boşluklar bırakıldı, bağlantılar kopartıldı. Büyük gıda sermayedarları ve gıda lobilerine ait düğümler baskın hale getirildi. Yurtdışındaki düğümlerle bağlantılar kuvvetlendirildi. Tarım ve Orman Bakanlığı’na ait düğüm ağdaki hakimiyetini kaybetti. Sistem ardı ardına şoklar üretti ve çöktü.
Gıda politikalarına sahip olabiliriz, gıda işletmelerimiz olabilir, gıdayla ilgili kamu kurumlarımız olabilir ama bu sistemin çöktüğü gerçeğini değiştirmez. AKP iktidarının bu gerçekle yüzleşmesi gerekiyor. Bu gerçek önlerine konmalı. Türkiye’nin gıda politikalarını yeniden inşa etmekten başka şansımız yok. AKP’nin bu politikalara katabileceği hiçbir şey kalmadı.
