Koronavirüs geçirenler de aşı olacak mı? Turhan Çömez yanıtladı

Genel Cerrahi Uzmanı Dr. Turhan Çömez, koronavirüs aşısı ile ilgili merak edilen soruları yanıtladı.

Çömez, aşının bağışıklık ömrü hakkında "Bağışıklığın ömür boyu sürüp sürmeyeceği ya da ne kadar süreceği henüz belli değil. Bunu zaman ve bilimsel çalışmalar gösterecek" ifadelerini kullandı.

Çömez, "Hastalığı geçirenlerin bağışıklık sürelerinin ne kadar devam edeceği henüz kesin değil. Ancak aşı ile kazanılan bağışıklığın daha uzun ve güçlü olduğu biliniyor. Hastalık geçirilmiş bile olsa aşı uygulanması gerekli" dedi.

• Covid 19 salgınında son durum nedir?

Açıklanan son verilere göre dünya genelinde 65 milyon vaka var. 1.5 milyon kişi hayatını kaybetti. Tanı konanlarda ölüm oranı yaklaşık %3. 650 milyon kişiye virüs bulaştığı tahmin ediliyor. Bu verilere ve sonuçlarına baktığımızda küresel bir sorunla karşı karşıya olduğumuz aşikar.

• Virüsün bulaşma-yayılma oranı nedir?

Buna kısaca RO değeri (bulaştırma katsayısı) deniyor. Bu değer vaka sayıları, can kaybı, kuluçka süresi, bulaşıcılık süresi, bulaşma yolu gibi verilere bakılarak belirleniyor. Covid 19 virüsünün şu anki RO değeri-bulaştırma katsayısı 5. Yani bir kişi, 5 kişiye virüs bulaştırıyor. 83 milyon nüfuslu Türkiye de %90 bağışıklık sağlayan bir aşı ile herkes aşılansa bile bulaştırma oranı yüksek olması nedeni ile Covid 19 hala büyük bir risk. Kaldı ki Türkiye de ilk etapta 18 yaş altına aşı uygulanmay- acak ve bu nüfus 20 milyon civarında. Bunların hala virüsü taşıma olasılığını göz önünde bulun- durursak, Covid 19 Türkiye de bir süre daha sorun olmaya devam edeceğini öngörebiliriz.

• Virüs hayatımızı daha ne kadar etkileyecek?

Bu, virüse karşı alınan tedbirlerle alakalı. Aşılama çalışmalarının başarısı şüphesiz çok önemli. Yanı sıra maske-mesafe-hijyen uygulamasından vazgeçilmemeli. Bunlar iyi giderse önümüzdeki kış aylarında normale dönmeye başlamamız mümkün.

Şu unutulmamalıdır ki, virüs var olmaya devam edecek, ancak simdiki gibi güçlü ve riskli olmaya- cak ve gündemimizden çıkacak. Mutasyona uğrayıp mevsimsel olarak etkisini arttırabilir fakat bununla mücadele etmek çok daha kolay olacak.

• Covid aşısında sona gelindi. Aşının geliştirilmesi ve uygulanması süreci nasıl oluyor?

Bir aşının geliştirilip uygulanmaya başlanması için geçen süre ortalama 10 yıl. Covid aşısı ise 10 ay gibi çok kısa bir süre içinde uygulamaya hazır hale getirildi. Bu çok büyük bir başarıdır. Süreç Dünya Sağlık Örgütü’nce izlenmekte ve yetkili kurumlar tarafından ruhsat verilmekte. Hangi aşının uygulan- acağı ve uygulama modeli ise ülkelerin siyasi otoritelerince belirlenmekte. Bir aşının uygulama aşamasına gelebilmesi için tıbbi ve etik en az üç fazdan geçmesi gerekir. Bu fazlar son derece titiz ve uzun çalışmaları gerektirir. 3. Fazı da başarı ile tamamlayan aşı, ruhsat aldıktan sonra (Amerika da FDA, AB de EMA, Birleşik Krallık ta MHRA ruhsat vermekte) uygulanmaya başlar. Bir aşının etkin (yeterince koruyucu) ve güvenli (kişiye zarar vermemesi) ruhsat alması için şarttır.

• Covid aşısı ne kadar güvenli? Tam olarak neyi önlüyor?

Genel olarak şu ana kadar ruhsat alma aşamasına gelmiş tüm aşıların yeterince güvenli olduğunu söylemek mümkün. Hastalıktan koruma oranları ise farklı. Halen bilinen firmaların dışında 50 kadar başka firma da aşı geliştirmek için çalışmalarını sürdürüyor. Şu ana kadar baş ağrısı ve halsizlik dışında önemli bir yan etkiye rastanmadı.

Aşının virüsün bulaşmasını önleyip önlemediğini bilmiyoruz. Yine kişiden kişiye yayılmasına nasıl bir etki yaptığına dair yeterince bilgimiz yok. Ancak aşının etkinliği yani, hastalığın oluşmasını engelleme başarısı biliniyor ve bu aşıdan aşıya farklılıklar gösteriyor.

Hastalığın aşı ile de bulaşabileceği ya da oluşabileceği iddiaları doğru değil.

• Aşı yapıldıktan ne kadar sonra bağışıklık başlıyor? Bağışıklık ne kadar sürüyor?

Aşının ilk dozu yapıldıktan bir hafta sonra bağışıklık başlıyor. İlk dozdan 3 hafta sonra ikinci doz yapılıyor ve bundan bir hafta sonra da tam bağışıklık (etkinlik oranına göre) sağlanıyor. Bağışıklığın ömür boyu sürüp sürmeyeceği ya da ne kadar süreceği henüz belli değil. Bunu zaman ve bilimsel çalışmalar gösterecek.

• Covid 19 hastalığı geçirenler de aşı olacak mı?

Hastalığı geçirenlerin bağışıklık sürelerinin ne kadar devam edeceği henüz kesin değil. Ancak aşı ile kazanılan bağışıklığın daha uzun ve güçlü olduğu biliniyor. Hastalık geçirilmiş bile olsa aşı uygulanması gerekli.

• Aşı uygulanmasında kimlere öncelik verilecek?

Bu, ülkelerin vereceği politik bir karar. Ancak genel uygulama, yaşlılara, sağlık çalışanlarına ve önemli başka hastalığı olanlara öncelik verilmesi şeklinde. Dünya Sağlık Örgütü nün de tavsiyesi bu yönde. Bu kesim toplumun en riskli %20 lik kesimi. Başlangıcın bu şekilde olması hem riskin hem de salgının şiddetinin azalmasına katkı sağlayacaktır.

• Onay almış veya almaya yakın aşı çeşitleri neler?

Pfizer-BioNTech (Alman/Amerikan): M-RNA aşısı. (Virüsün genetik kodunun -RNA- bir kısmı alınıyor, üzerine ince bir yağ tabakası kaplanıyor, vücuda enjekte ediliyor. Bu da vücutta antikor oluşturuyor ve savunma hücrelerini -T hücresi- harekete geçiriyor. Aşılanan kişi Covid 19 virüsü ile karşılaşırsa var olan antikorlar ve savunma hücreleri virüsü yok edip hastalığı engelliyor )

Bu aşı -70 derece özel kutularda saklanıyor. Burada yaklaşık 6 ay korunabiliyor. Her kutunun içinde belli sayıda aşı var ve aşılar GPS takip sistemi ile izleniyor. Özel kutulardan çıkartılan aşılar 5 gün boyunca buzdolabında saklanabiliyor. %95 etkinliği var. 5 Aralık 2020 tarihi itibari ile İngiliz MHRA dan ruhsat almış tek aşı)

Moderna (Amerikan): Pfizer-BioNTech gibi bu da bir M-RNA aşısı. -20 derecede 6 ay saklanabili- yor. %95 etkinliği var.

Oxford Üni-AstraZeneca (İngiliz): Viral vector aşısı. (genetiği değiştirilmiş virüs - virüsün taşıdığı genetik materyalin bir kısmı başka bir virüse yerleştiriliyor). Bununla vücuda Covid oluşturmayan ancak buna karşı bağışıklık oluşturan zararsız virüs veriliyor. %62-90 etkinliği var ve buzdolabında saklanabiliyor.

Gamaleya (Sputnik V – Rus): Viral vector aşısı, %92 etkinliği var, buzdolabında saklanabiliyor. Her dört aşı da faz 3 çalışmalarını tamamladı ve önümüzdeki günlerde hepsinin ruhsatlarını verilmesi bekleniyor.

• Türkiye nin anlaşma yaptığı Çin’de geliştirilen Sinovac adlı aşının ruhsatı var mı?

Viral vector aşısı. Bu aşının faz 3 çalışmaları Çin, Brezilya, Türkiye ve Endonezya’da devam ediyor. Çalışmalar henüz tamamlanmadı ve ruhsatı da yok. Ancak şu ana kadar ortaya çıkan sonuç ruhsatın alınacağına dair güçlü işaretler veriyor.

Türkiye Sinovac firması ile bir anlaşma yaptı ancak bunun detayları açıklanmadı. Bu kamuo- yuna şeffaf bir şekilde açıklanmalı ve ithalatı özel şirketler değil mutlaka Sağlık Bakanlığı yapmalı.

Çin aşısının fiyatı da henüz bilinmiyor ancak 60 dolar olacağı konuşuluyor. İngilterenin alacağı aşıların fiyatlarını kamuoyu ile paylaştı. Pfızer-BioNTech (20 dolar), Moderna (33 dolar), Oxford Üni-AstraZeneca (3 dolar). Çin aşısının bu aşı ile teknik olarak benzerliği dikkate alındığında, fiyatın 3 doların altında olmasını beklemek makul olacaktır.

Faz 3 çalışmaları bitmeden bu aşı kesinlikle uygulanmamalı

Çin’de bu süreç tamamlanmadan birkaç merkezde uygulamaya geçildi. (Çin Genel Kurmay Başkanlığı vermiş olduğu bir onay var ama buna güvenilmemeli) Uluslararası bağımsız otoritelerinin ve Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’nun ruhsatlandırılması mutlaka beklenmeli. Türkiye 50 milyon aşı (2 doz üzerinden 25 milyon kişinin bağışıklanması hedeflendi) sözleşmesi yaptı.

• İngiltere nin Covid 19 aşı programı nasıl?

İngiltere dünyada Covid 19 aşısına onay veren ve uygulamaya sistematik olarak başlayan ilk ülke. Uygulama Aralık ayının ilk yarısında başlıyor. Öncelikle bakımevlerindeki yaşlılar ve bakıcıları, sağlık çalışanları ve altta yatan başka bir hastalığı olanlara uygulanacak.

147 milyon dozluk aşı siparişi ile ülkenin tamamının aşılanması planlandı; (Pfızer-BioNTech / 40 milyon, Moderna /7 milyon, Oxford Üni-AstraZeneca/100 milyon)

Koronavirüs Turhan Çömez