Bugün 8 Mart: Kadınlar evde, işte, sokakta özgürlük ve eşitlik için hala mücadele ediyor

Tüm dünyada “Dünya Kadın Günü” olarak kutlanan 8 Mart’ın hikayesi aslında çok trajik. 1857 yılına dayanan kökenleri ile “Dünya Kadın Günü”, o günden bugüne kadar hak arayışını sürdüren kadınlar tarafından kutlanmaya devam ediyor.

NASIL BAŞLADI?

Dünya Kadınlar Günü'nün kökleri, işçi hakları hareketlerine dayanıyor ve 8 Mart Birleşmiş Milletler tarafından da Dünya Kadınlar Günü olarak kabul ediliyor. Bugün neredeyse tüm dünyada ses getiren eylemlere sahne olan 8 Mart'ın tohumları 1908 yılında, New York'ta 15 bin çalışan kadının daha kısa mesai süreleri, daha yüksek maaş ve seçme hakkı talep etmesiyle atılmıştı. Greve başlayan kadınlardan 120’si fabrikada çıkan yangında hayatını kaybetti. Bir yıl sonra Amerika Sosyalist Partisi 8 Mart'ı Ulusal Kadınlar Günü ilan etmişti. Bu özel günü uluslararası hale getirme fikrini ortaya atan ilk kişi ise Clara Zetkin'di. 1910 yılında Kopenhag'da toplanan Uluslararası Emekçi Kadınlar Konferansı'nda Dünya Kadınlar Günü fikrini önerdi. Konferansa 17 farklı ülkeden katılan 100 kadın, Zetkin'in önerisini oybirliğiyle kabul etti.

Bugün ise Dünya Kadınlar Günü'nün 107. yıldönümü. Dünya Kadınlar Günü'nün resmiyet kazanması için ise on yıllar geçmesi gerekti. 1975'te Birleşmiş Milletler Dünya Kadınlar Günü'nü kabul etti ve her yıl için özel bir tema belirlemeye başladı. 1996'da belirlenen ilk tema 'Geçmişi kutlamak, geleceği planlamak' şeklindeydi. Bu yılın teması ise “BreakTheBias (önyargıyı kırın)” olarak belirlendi.

NEDEN 8 MART?

Dünya Kadınlar Günü fikrini ortaya atan Clara Zetkin'in aklında belirli bir tarih yoktu. Birinci Dünya Savaşı sırasında, 1917'de Rus emekçi kadınlar "Ekmek ve barış istiyoruz" sloganlarıyla sokaklara çıkmıştı. Eylemlerden dördüncü gününde Rus Çarı tahttan indirildi. Kurulan geçici hükümet ise kadınlara seçme hakkı tanıdı. Rusya'daki kadın eylemlerinin başlangıcı, Jülyen takvimine göre 23 Şubat'tı. Dünya genelinde daha yaygın biçimde kullanılan Miladi (Gregoryen) takvimde bu tarih 8 Mart'a denk geliyordu.

ULUSLARARASI ARENADA İLK RESMİ KUTLAMA

Uluslararası anlamda ilk emekçi kadınlar günü 19 Mart 1911’de düzenlendi. Avusturya, Danimarka, Almanya ve İsviçre’de gösterilere katılan on binlerce kadın seçme ve seçilme hakkının yanı sıra kadınlara iş ve mesleki eğitim verilmesi, çalışma alanlarında kadın-erkek eşitliği sağlanmasını talep etti. Bir kadın yazar 1911’deki gösterileri anlattığı yazısında şu ifadeleri kullanmıştı: “İlk Uluslararası Kadınlar Günü 1911’de gerçekleştirildi. Başarısı, beklenenin çok üstündeydi. Her yerde toplantılar düzenlendi. Küçük yerleşimlerde, hatta köylerde bile salonlar öyle tıklım tıklımdı ki kadınlar toplantılara katılan erkeklerden kendilerine yer vermelerini istedi. Erkekler evde çocuklarıyla kalırken kadınlar toplantılara koştu. Hatta o gün yaklaşık 30 bin kişinin katıldığı sokak gösterilerinde polis pankartları toplamaya karar vermişti, ancak kadınlar polise direndi.”

Sonraki yıl Fransa, Hollanda ve İsveç de kadınların mücadele gününü kutlamaya başladı. Yapılan gösterilerde kadınların gündeminde her an patlak vermesi muhtemel olan dünya savaşı vardı. 1913’te 8 Mart’ta düzenlenen kadınlar günü Rusya’da da kutlandı. Çarlık Rusyası şartlarında açık gösteri düzenlemenin neredeyse imkansızdı. Ancak birkaç yıl sonra devrim saflarında savaşacak öncü sosyalistler, kadınlar gününün gizli etkinliklerle kutlanmasını, iki yerel işçi gazetesinde günün anlam ve önemini anlatan yazılar yayınlanmasını sağladılar. Hatta bu yazılarda Clara Zetkin’in dayanışma duygularını ilettiği ifadelere yer verdiler.

TÜRKİYE’DE DURUM

Türkiye’de 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü ilk kez 1921 yılında “Emekçi Kadınlar Günü” olarak kutlanmaya başlandı. 1975 yılında ve onu izleyen yıllarda daha yaygın ve yığınsal olarak kutlandı, kapalı mekanlardan sokaklara taşındı. “Birleşmiş Milletler Kadınlar On Yılı” programından Türkiye’nin de etkilenmesiyle, 1975 yılında “Türkiye 1975 Kadın Yılı” kongresi yapıldı. 12 Eylül Darbesi’nden sonra cunta yönetimi tarafından dört yıl süreyle herhangi bir kutlama yapılmasına izin verilmedi. 1984’ten itibaren her yıl çeşitli kadın örgütleri tarafından “Dünya Emekçi Kadınlar Günü” kutlanmaya devam edilmektedir. Türkiye’de kadınlar, özellikle akşam saatlerinde sokaklarda varlıklarını ortaya koyarak, “Türkiye’deki erkek egemen kültürel yapıya karşı güvenle gece de sokaklarda olabilecekleri mesajını verme” amacıyla yürüyor. Ancak son yıllarda özellikle İstanbul’da İstiklal Caddesi’nden Taksim Meydanı’na doğru yapılan gece yürüyüşü, koronavirüs salgını önlemleri ve valilik tarafından belirlenmiş güzergaha aykırı gerekçesiyle, polislerce kadınlara yönelik sert ve fiziki müdahalelerle engellenmeye çalışılıyor. AKP iktidarınca son yıllarda İstanbul’un yanı sıra Ankara, Diyarbakır gibi pek çok ilde kadın hak örgütlerince yapılan etkinliklere yönelik polis müdahalesi ve valilik yasaklamaları tepkiyle karşılanıyor.

2022’NİN KADINLAR GÜNÜNDE TÜRKİYE MANZARASI

Emniyet Genel Müdürlüğü’nün (EGM) Pazartesi günü yaptığı açıklamayla ülke genelinde sadece izinli şekilde 8 Mart etkinliği yapılabileceğini duyurmasının ardından İstanbul Valiliği de Taksim Meydanı’nda kadınlara izin verilmeyeceğini açıkladı. Bunun üzerine 8 Mart Feminist Gece Yürüyüşü’nün sosyal medya hesabı aracılığıyla “Her yıl tüm engellere rağmen 8 Mart’ta haklarımıza, hayatlarımıza, var oluşumuza, eşitliğe, emeğimize sahip çıkmak için feminist gece yürüyüşündeyiz. 19 yıldır yürüdük, 20’nci yılda da yürüyeceğiz” tepkisi gösterildi. Pek çok kadın örgütü ve grubu hesabınca tüm yasaklamalara rağmen 8 Mart’ta İstanbul başta olmak üzere gece yürüyüşlerinde buluşma çağrısı yapıldı.