Neolitik Sırları Gün Yüzüne Çıkaran Keşif: Göbeklitepe’de 'Ölüm Yüzü'

“Uygarlığın beşiği” olarak anılan verimli ovalara hakim bir plato üzerinde yer alan UNESCO Dünya Mirası Göbeklitepe ve yakınındaki Karahantepe, tarih öncesi döneme ilişkin arkeolojik bilgileri kökten değiştirmeye devam ediyor. Yeni bulgular, insanlığın 11 bin yıldan daha uzun bir süre önce avcı-toplayıcılıktan yerleşik hayata geçişini anlamamıza ışık tutuyor.

‘ÖLÜM YÜZÜ’ NE ANLATIYOR?

Şanlıurfa’daki son kazılarda dikkat çeken eserlerden biri, yüz ifadesi bir ölüye benzeyen bir heykel oldu. Arkeologlara göre ağzı dikilmiş, gözleri kabuklarla doldurulmuş gibi görünen ve kaburgaları belirgin heykel, Neolitik dönemde ölüm ritüelleri ve sembolik anlatım açısından benzersiz bir örnek teşkil ediyor.

Heykel, insan ve hayvan figürleri, kaplar, tabaklar, kolyeler ve insan biçimli bir boncuğun da aralarında bulunduğu yaklaşık 30 yeni eserden biri. Doç. Dr. Eylem Özdoğan başkanlığındaki kazılarda ortaya çıkarılan figür, yaklaşık MÖ 9.500 yılına tarihleniyor.

Uzmanlar, figürün ağız ve gözlerine odaklanarak ölünün kimliği, hafızası ve yaşayanlarla ilişkisini sembolize ettiğini öne sürüyor. Yakın coğrafyalarda bulunan benzer gözleri kapatılmış heykeller, bu anlayışın Neolitik dönemde yaygın olduğunu gösteriyor.

800 BİN ZİYARETÇİ BEKLENİYOR

Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Reuters’a yaptığı açıklamada, “Bu alanların benzersiz kılan yanı, Neolitik tarih ve yerleşik yaşama geçiş konusundaki bilgimizi yeniden şekillendirmeleri” dedi.

Ersoy, “Taş Tepeler Projesi” olarak adlandırılan alanların, insanlığın inanç, ritüel, toplumsal örgütlenme ve kültürel üretim açısından düşünüldüğünden çok daha yüksek bir bilinç düzeyine sahip olduğunu gösterdiğini vurguladı. Göbeklitepe’nin bu yıl yaklaşık 800 bin ziyaretçi çekmesinin beklendiğini belirten Bakan, bölgenin giderek artan önemine dikkat çekti.

12 NEOLİTİK YERLEŞİM ALANI ARAŞTIRILIYOR

Bakanlık liderliğindeki proje, Şanlıurfa’daki 12 Neolitik yerleşim alanını kapsıyor. MÖ 9500 yılına tarihlenen bu alanlar arasında yer alan Göbeklitepe ve Karahantepe, dünyanın bilinen en eski toplanma ve ritüel yapılarıyla öne çıkıyor.

Sahada en dikkat çekici unsurlar arasında, 28 metreye varan çaplarda oval planlı anıtsal yapılar ve insanı temsil ettiği düşünülen T biçimli kireçtaşı dikilitaşlar yer alıyor. Bazı dikilitaşlarda hayvan kabartmaları da bulunuyor. Arkeologlar, Karahantepe’deki son kazılarda T biçimli bir dikilitaş üzerinde ilk kez insan yüzü betimlemesine rastladıklarını belirtti.

YERLEŞİK YAŞAMIN İZLERİ

Kazı başkanı Necmi Karul, “Beslenmeden mimariye, sembolik dünyadan ritüellere kadar elde edilen muazzam çeşitlilik, bizi tarih öncesi toplumlara hiç olmadığı kadar yaklaştırıyor,” dedi. Karul, bu yapıların ustalıkla çalışan zanaatkârlar tarafından inşa edildiğini de vurguladı.

Ayrıca Karul, yakın zamana kadar yerleşik hayatın tarım ve hayvancılıkla başladığının sanıldığını ancak bulguların, bu toplulukların hâlâ avcı-toplayıcı olduklarını fakat yerleşik yaşam biçimine geçmiş olduklarını ortaya koyduğunu kaydetti.