Türkiye Fazla Çalışıyor Ama Karşılığını Alamıyor: Yargıtay’dan Kritik Fazla Mesai Kararı
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) verilerine göre, Türkiye, haftalık ortalama 45,7 saat ile üye ülkeler arasında en fazla çalışan ülke konumunda. Ancak bu uzun mesai saatlerinin karşılığı, özellikle özel sektörde çalışan pek çok işçiye ödenmiyor.
Kaynak: Haber Merkezi
Yargıtay’ın verdiği önemli bir karar, iş sözleşmelerine konulan “fazla çalışma ücrete dâhildir” ibaresinin sınırlarını netleştirdi. Bu ifadeye rağmen, belirli sınırların aşılması halinde işçilere mutlaka ek ödeme yapılması gerektiği vurgulanıyor.
OECD ülkelerinde haftalık ortalama çalışma süresi 37 saat iken, Türkiye’de bu süre yaklaşık 9 saat daha fazla. Ayrıca Türkiye'de çalışanların %15,1’i haftalık 60 saati aşkın süre çalışıyor. Bu oran, OECD genel ortalamasının neredeyse dört katına denk geliyor. Ancak bu yoğun çalışma düzeni, yalnızca sendikalı işçiler için belirli haklar getiriyor. Sendikasız çalışanların çoğu, işverenle imzaladıkları sözleşmelerde yer alan “fazla çalışma ücretin içindedir” maddesi nedeniyle fazla mesai ücreti alamıyor.
YASAL DÜZENLEMELER NE DİYOR?
İş Kanunu’na göre, haftalık çalışma süresi yasal olarak 45 saatle sınırlandırılmış durumda. Bu sürenin üzerindeki her çalışma saati "fazla mesai" sayılır ve bu saatler için işverenin, çalışana yüzde 50 zamlı ücret ödemesi gerekiyor. Kanun aynı zamanda yıllık fazla mesai süresini 270 saatle sınırlıyor. Bu sınır aşıldığında, işverenin ayrıca fazla mesai ücreti ödemesi zorunlu hale geliyor. Yani iş sözleşmesinde "fazla çalışma ücrete dahildir" ibaresi olsa bile, bu yıllık 270 saatlik sınırın üzerindeki çalışmalar için geçerli değil.
YARGITAY'DAN NET KARAR
Yargıtay, bu konuda verdiği kararlarla açık bir sınır çiziyor: Fazla mesainin aylık ücrete dahil edilmesi sadece yılda 270 saate kadar olan kısmı için geçerli. Örneğin bir çalışan 10 ay 18 gün boyunca işine devam etmişse, bu süredeki fazla çalışma limiti 238,5 saat olarak hesaplanır. Bu sınırı geçen her fazla saat için işverenin ayrıca ödeme yapması gerekiyor.
ASGARİ ÜCRETLE ÇALIŞANLAR İÇİN FAZLA MESAİ KAPSAM DIŞI
Yargıtay’ın dikkat çektiği bir başka önemli husus da maaş düzeyi. Eğer bir çalışan asgari ücretle istihdam ediliyorsa, sözleşmeye "fazla mesai ücrete dâhildir" ibaresi konulmuş olsa dahi, bu yasal olarak geçerli sayılmıyor. Asgari ücretle çalışanlara fazla mesai yaptırılması durumunda işveren, davalarda sorumlu tutulabiliyor.
5 YIL İLE SINIRLI
Çalışanlar, fazla mesai karşılığında ücret yerine izin kullanmayı da tercih edebiliyor. Her 1 saatlik fazla mesaiye karşılık 1 saat 30 dakika izin hakkı doğuyor. Ancak bu iznin kullanılabilmesi için yazılı talep şartı aranıyor ve bu talebe istinaden izin 6 ay içerisinde kullanılmak zorunda. Bu izin, yıllık izinle veya resmi tatil günleriyle değiştirilemiyor.
Öte yandan, işçilerin fazla mesai alacaklarını talep edebileceği zamanaşımı süresi 5 yıl ile sınırlı. Bu süre zarfında hak talep edilmediğinde, alacaklar zaman aşımına uğruyor.