Mahfi Eğilmez Türkiye'nin Kanayan Yarasını İfşa Etti
İktisatçı Mahfi Eğilmez, "Rant Çeşitleri ve Türkiye" başlıklı yazısında, Türkiye ekonomisinin temel sorunlarından birinin rant yapısı olduğunu vurguladı. Rant üretimi, rant dağıtımı ve bu sürecin etrafında şekillenen çıkar ilişkilerinin, ekonomideki bozulmaların başlıca nedenlerinden biri olduğuna dikkat çeken Mahfi Eğilmez, bu yapının çözülmeden diğer sorunların da kalıcı biçimde giderilemeyeceğini belirtti.
Kaynak: Haber Merkezi
Rant kavramının kökenini Fransızca’daki “rente” kelimesine dayandıran Mahfi Eğilmez, rantı emek harcamadan elde edilen gelir olarak tanımladı. Eğilmez, toprak kiralama, doğal kaynakların işletilmesi gibi örnekler üzerinden rantın tarihsel ve iktisadi anlamını aktardı. Bu bağlamda, David Ricardo’nun geliştirdiği kıtlık rantı ve diferansiyel rant kavramlarına da yer verdi.
RANTİYE DEVLETLER VE MODERN YANSIMALAR
Yazısında zamanla rant kavramının genişlediğine değinen Mahfi Eğilmez, doğal kaynaklar ya da mülkler üzerinden düzenli gelir elde eden bireylerin ve vergi yükü taşımayan ülkelerin “rantiye” olarak tanımlandığını belirtti. Bu yapıların emek yerine miras, varlık ya da doğal kaynak üzerinden kazanç sağladığını ifade etti.
KENTSEL RANT VE DÖNÜŞÜM İLİŞKİSİ
Türkiye’de özellikle kentleşmeyle birlikte artan kentsel rantlara dikkat çeken Mahfi Eğilmez, konut talebinin yükselmesiyle oluşan fiyat artışlarının müteahhitler ve mülk sahipleri için büyük kazançlara dönüştüğünü belirtti. Bu sürecin hiçbir emek harcamadan elde edilen yüksek getiriler doğurduğunu ve bu getirilerin giderek sistematik hale geldiğini söyledi.
TÜKETİCİ VE ÜRETİCİ RANTINA DAİR ÖRNEKLER
Ekonomide daha teknik iki rant türü olan üretici ve tüketici rantına da yer veren Mahfi Eğilmez, piyasa koşullarındaki değişimlerin taraflar lehine oluşturduğu fiyat farklılıklarını bu kavramlarla açıkladı. Tüketicinin beklediğinden düşük fiyata mal alması ya da üreticinin beklenenden yüksek fiyata ürün satması durumlarının bu çerçevede değerlendirildiğini aktardı.
VERGİ DÜZENLEMELERİYLE OLUŞAN RANTLAR
Yazıda, kamu hizmetlerinden sağlanan fayda ile ödenen vergi arasındaki farkın yarattığı mali rant ve bu farkın aleyhe dönmesi durumunda oluşan mali sömürü kavramlarına da değinildi. Ayrıca, imar değişikliklerinin yarattığı değer artışına uygulanan rant vergisinin de bu yapının bir parçası olduğu ifade edildi.
RANT YARATMA VE DAĞITIMI KAMU POLİTİKALARIYLA İLİŞKİLİ
Mahfi Eğilmez, kamu kuruluşlarının aldığı bazı kararların dolaylı olarak rant yarattığını ve bu rantın belirli kişi veya kurumlara aktarılmasıyla rant dağıtımının oluştuğunu belirtti. Bu süreçte çıkar sağlamak için yapılan girişimlerin ise “rant kollama” olarak adlandırıldığını aktardı.
RANT ARAYIŞI VE ETİK DIŞI YAPILAR
Yazıda yer verilen bir diğer kavram olan rant arayışı (rent seeking), Gordon Tullock’un ortaya koyduğu biçimiyle lobicilik, rüşvet ve benzeri yollarla çıkar elde etme çabası olarak tanımlandı. Mahfi Eğilmez, bu eylemlerin etik dışı ve yasa dışı yönlerine dikkat çekerken, doğa tahribatı ve kamu kaynaklarının özel çıkarlara devredilmesini örnek olarak gösterdi.
TÜRKİYE’DE EN YAYGIN RANT TÜRLERİ
Türkiye’de hemen her rant çeşidinin görüldüğünü belirten Mahfi Eğilmez, en sık karşılaşılan türlerin ise rant arayışı ve kentsel rant olduğunu söyledi. Bu yapıların yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda ahlaki ve sosyal bir çöküntüye yol açtığını ifade eden Mahfi Eğilmez, rant sisteminin çözülmemesi halinde enflasyonla mücadele, şehirlerin korunması ve haksız kazançların önlenmesi gibi hedeflerin gerçekleşemeyeceğini vurguladı.