“Kahraman” AKP süper marketlere karşı (!)

Ne garip değil mi? Süper marketler “doğru davransa”, zam yapmasa memlekette hayat pahalılığı bitecek. Enflasyon son bulacak, akaryakıta zam yapılmayacak, döviz kurlarındaki fahiş artış olmayacak, elektrik, doğal gaz zamlanmayacak, kiralar artmayacak, devlet pasaport, trafik cezaları vb. işlemlere yüzde 100’ler oranında zam yapmayacak. Cumhur İttifakı “düşmanı” buldu. Süper marketler yüzünden ülke ekonomisi çöktü.

İnandınız mı?

Kaç kişi soğan baskınlarını ve fiyat artışlarının kaynağı gibi gösterilen o günleri hatırlıyor? Sadece 4 yıl önceydi. Hükümet soğan stoğu yapan 24 depoya baskın düzenlemiş ve soğandaki fiyat artışlarının önüne geçmek için ithalat yapılacağını açıklamış, devlet eliyle soğan satıvermişti. Soğandaki fiyat artışının nedeni olarak çiftçinin maliyetlerindeki artış ya da plansız üretim değil, depolar gösterilmişti. Gülünçtü. Çünkü 4 bin yıl önce ilk soğanını ihraç eden Anadolu coğrafyası, uygulanan politikalar neticesinde soğanı dışarıdan satın alır olmuştu. Ne olmuştu? Soğanın hali pür melali yerine dünyanın her yerinde aynı yerde, yani depolarda soğan muhafaza edilmesine karşın suçlu, uygulanan tarım politikalarını icra eden hükümet yerine depolar olmuştu.

Pekiii ya Tarım Krediler’de ucuza ürün satma sevdasını kimler hatırlıyor? Enflasyon ve fiyat artışlarının ana nedeni süpermarketlerdi. Zinhar hükümet ve AKP değildi. Suçlu süper marketler ise ne yapmak gerekirdi? Bu hasımlara karşı alternatif kurmak gerekirdi. Soğanda olmamıştı ama halk hala kandığına göre şimdi kurulabilirdi.

Tarım Kredi ooperatifleri 1000 tane dükkan açacak ve buralarda ucuza ürün satılarak rekabet edilecek ve süpermarketler fena halde o meşum kar hevesinden uzak bırakılacaktı. Maksat seçmen silkelemekti. Peki ne oldu? 2020’de sadece 51 çalışanı olan Tarım Kredi marketlerin sayısı 2021 yılı itibariyle 703 market idi. Hükümet ise bu yılın sonuna kadar bin yeni market açılacağını duyurmuş, ama tüketicinin gazı alındığı için bu marketlerin piyasa fiyatlarında ürün satması ve her yere Tarım Kredi marketlerin açılacağı vaadi de unutulup gitmişti.

İĞNE ÇUVALDIZ MESELESİ

“Üç harfliler” aslında muhafazakar kültürde cinler için kullanılan bir kod idi. Neme lazım, isimleri ile anıldıklarında zuhur edeceklerinden korkulurdu. Hükümet zam furyasından sorumlu olmadığına göre “üç harfliler” yani BİM, ŞOK, A-101, Migros, Carrefoursa gibi marketler zinciri memleketi soyup soğana çeviriyordu. Nitekim Rekabet Kurulu 2021 ekim ayında marketlere 2.7 milyar lira ceza kesmişti. Dava yolu açık olduğu için bu ceza henüz tahsil edilememişti.

Tabii ki derdimiz marketleri aklamak değil. Zira Rekabet Kurulu yaptığı incelemede kartel türü bir sistemin kurulduğuna ilişkin kimi kanıtlara ulaştığını ilan etmişti. Ancak ‘cambaza bak’ türü bir yaklaşımla ülkedeki enflasyon ve pahalılığın kaynağının bu marketlere yüklenmesi hükümetin bu sabıkadan azade olması garabetine dikkat çekmek gerekir.

Dolar kurunun 7 lira olduğu şubat 2021’de iki rapor yayınlandı. İlki Gümüşhane Ticaret ve Sanayi OIdası’na aitti. Profesör Dr. Hasan Ayaydın tarafından hazırlanan raporda 2011 yılında 856 şubesi olan A101’in şube sayısı 10.150’ye yükselmişti. Yine 2011’de 2955 mağazası olan BİM’in 2021’deki mağaza sayısı 8 bin 500’ü geçmişti. Keza ŞOK’un şube sayısıda 10 yıllık bir dönemde 1.256’dan 8 bin 47 zincir mağazaya ulaşmıştı. Bu üç zincir marketin toplam şube sayısı zincir market piyasasının yüzde 70’inden fazlasını oluşturuyordu.

ORGANİK İLİŞKİ

Aynı dönemde CHP Genel Başkan Yardımcısı Veli Ağbaba, zincir marketlere ilişkin kapsamlı bir rapor hazırladı. Ağbaba, zincir marketlerin salgın döneminde kâr marjlarının olağanüstü arttığını belirterek şöyle diyordu:

“Zincir marketlerin AKP iktidarıyla ile organik ilişki ve iş birlikleri de bu marketlerin kanserli hücre gibi ülkemizin her mahallesinde, hatta sokağında büyümesini kolaylaştırmaktadır. AKP’ye yakın A101 ve BİM gibi marketler zinciri iktidarla yakın ilişkileri nedeniyle birçok kez gündeme gelmiştir. Bu marketler ayrıca seçim dönemlerinde de devreye sokulmuş, seçim dönemlerinde ‘sosyal yardımlar’ adı altında oy devşirmek amacıyla kullanılmıştır. 23 Haziran 2019’da yapılan İstanbul seçimlerinde AKP'nin A101 market zinciri ile iş birliği yaparak İstanbul'da seçmene çek dağıtarak İstanbulludan oy istediği haberlere yansımıştır.”

İşte böyle geçmişte muhalefetin kamuoyunu uyarma çabası iktidar mahfillerinde dikkate alınmazken ve “bizimkiler” mantığı galebe çalarken, şimdi “kötülüğün kaynağı” olarak aynı zincir marketler gösterilebiliyor.

Yazının başlığını Ferhan Şensoy’un artık özdeyişe dönüşen o harika oyunundan aldım. Oyunun 5. sahnesinde süpermarketlerin çalışması şöyle anlatılıyordu:

“Malı doğrudan doğruya üreticiden, büyük miktarda yani oldukça ucuza satın alıp, bu depolarınızda istif edebilirsiniz. Sürekli gelen zamlarla mal kendini kısa sürede amorti eder. Piyasada 1 dolara satılan makarnayı siz stokçuluk sonucu 0.75 dolara satabilirsiniz. Tüketici 3 dolara bakkaldan 3 paket makarna alabilirken, aynı paraya sizden 4 paket makarna alabilecektir. Nivyork taymsta bir reklam kampanyası: BAKKALINIZ SİZE BİR PAKET EKSİK VERİYOR! gibi bir slogan. Makarna işi tamam. Makarna uğruna kuş kafese çekilmiştir. Artık siz ona sakız bile satabilirsiniz.”

İşte böyle… Marketler suçlu, Ankara masum, tabii o sakızı çiğnerseniz…

MARKET ÇALIŞANLARI DA GÜVENCESİZ

Perakende Ticaret Faaliyet Kolunda SGK Ekim 2020 verilerine göre toplam istihdam sayısı 1 milyon 376 bin 345 kişi olarak görülmektedir. Üç büyük zincir market; A 101, BİM ve ŞOK marketler zincirinde toplam istihdam sayısı ise 141 bin civarında yer almaktadır. A 101 Marketler zinciri yaklaşık 60 bin, ŞOK marketler zincirinde 30 bin, BİM 51 bin kişi istihdam etmektedir.

Üç büyük zincir marketin toplam istihdam sayısı, perakende sektöründeki istihdama oranı %10 seviyesindedir. Zincir marketlerde çalışanların ücretleri genel olarak asgari ücretin bir miktar fazlasıdır. Bu üç markette ortalama aylık maaşlar çalışanların statüsüne göre 2 bin 700-3 bin TL arası değişmektedir.

Çalışma saatleri ise günlük 7,5 saatlik yasal sınırın genel olarak üzerinde yer almaktadır. Market çalışanlarının kendi beyanlarına göre günde 10 ile 12 saat çalışma yaptıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca bu marketlerde sendikalaşma oranı neredeyse yok denecek kadar azdır.