Türkiye İnsani Özgürlük Endeksi’nde 139. Sırada

Cato Enstitüsü ve Fraser Enstitüsü tarafından yayınlanan “İnsani Özgürlük Endeksi” Türkiye’nin özgürlüklerde otoriter ülkeler seviyesine gerilediğini ortaya koyuyor.[i]

Türkiye İnsani Özgürlük Endeksi’nde son 10 yılda 83. sıradan 139.luğa geriledi. Türkiye ekonomik özgürlüklerde 114., kişisel hak ve özgürlüklerde ise 165 ülke arasında 148. sırada (sondan 18.). Türkiye, 2010’ların başında dünya ortalamasına yakın bir özgürlük puanına sahipken (7.01), günümüzde Orta Doğu seviyesinde (5.79).

TARİHSEL ARKA PLAN

Türkiye, terör, cinayetler ve 28 Şubat süreci ile geçen 1990’ların sonunda 1999 Helsinki Zirvesi ile başlayan bir özgürleşme süreci yaşamıştı. 3’lü koalisyon ve AK Parti’nin ilk döneminde birçok alanda hak ve özgürlükler alanında ilerlemeler kaydedilmişti.

Ancak bu pozitif trend, yargının siyasallaştığı 2000’li yılların ikinci yarısında sona erdi. Cumhuriyet mitingleri ve 367 krizinin etkisiyle eski rejimi tasfiye etmek için kutsal ittifak kuran iktidar ve ortakları, Ergenekon ile başlayan süreçte yargıyı düşmanlaştırdıkları siyasal rakiplerine karşı bir sopa olarak kullandı. Doğan Medya örneğinde görüldüğü üzere ifade özgürlüğü ve basın özgürlüğü iktidarın müdahaleleriyle sınırlanmaya başladı.

2010 referandumuyla başlayan süreçte yargı iktidarın tamamen bu ittifakın eline geçti. Fakat Çözüm Süreci’nde ortaklar ayrışmaya başladı. Bu ayrışma kitlesel KCK tutuklamalarını beraberinde getirdi. 17-25 Aralık ile somutlaşan ayrışma, 15 Temmuz 2016 başarısız darbe girişimi ve sonrasında aileleriyle birlikte 10 milyona yakın kişiyi etkileyen OHAL rejimiyle sonuçlandı.

Öte yandan AK Parti ve Erdoğan politik ve ekonomik hakimiyetin yanısıra kültürel hegemonya oluşturma niyetiyle seküler hayata doğrudan müdahalelerde bulunmaya başladı. Kürtaj, içki ve milli eğitim gibi birçok başlıkta sert kutuplaşmalar, Gezi’yi ortaya çıkaran atmosferi oluşturdu.

Gezi’nin sert bir şekilde bastırılması, akabinde 17-25 Aralık’ın üzerinin kapatılması, Çözüm sürecinin sona ermesi, 7 Haziran – 1 Kasım seçimleri arasında teröre karşı güvenlikçi söylemin siyasetin alanlarını belirlemesi, 15 Temmuz sonrasında da güvenlikçi Cumhur rejiminin başkanlık sistemiyle birlikte kurumsallaşması Türkiye’yi seçimli otoriterliğe dönüştürdü. 2017 referandumu ve 2019 yerel seçimleri de sandığın güvenilirliğini tamamen aşınma noktasına getirdi.

Gelinen noktada, Türkiye kusurlu bir demokrasiden otoriterliğe geçiş yaptı. Türkiye’de geniş halk kesimlerinin toplanma özgürlüğü, ifade özgürlüğü, basın ve medya özgürlüğü tamamen iktidarın keyfiliğine tabi. KHK’lılar gibi kesimler için masumiyet karinesi ve çalışma özgürlüğü, seyahat özgürlüğü gibi temel haklar neredeyse imkansız. Türkiye’nin “İnsani Özgürlük Endeksi” listelerindeki yeri de ülkenin sürüklendiği durumu net bir şekilde gözler önüne seriyor.

TÜRKİYE’NİN İNSANİ ÖZGÜRLÜKLER ENDEKSİ’NDEKİ YERİ

İnsani Özgürlük Endeksi, kişisel ve ekonomik olmak üzere iki ana boyutta, kişisel özgürlükler boyutunda 7, ekonomik özgürlükler boyutunda 5 ana başlık altında 82 alt kriterde 165 ülkenin özgürlük seviyesini inceliyor. Türkiye 10 üzerinden 5.79 özgürlük puanıyla 165 ülke arasında 139. sırada yer alıyor.

[i] https://www.cato.org/sites/cato.org/files/2022-03/human-freedom-index-2021-updated.pdf

Türkiye İnsani Özgürlük Endeksi’nde son 10 yılda 83. sıradan 139.luğa geriledi. Türkiye ekonomik özgürlüklerde 114., kişisel hak ve özgürlüklerde ise 165 ülke arasında 148. sırada (sondan 18.). Türkiye, 2010’ların başında dünya ortalamasına yakın bir özgürlük puanına sahipken (7.01), günümüzde Orta Doğu seviyesinde (5.79).

Rapora göre Türkiye, hak ve özgürlüklerde Avrupa ülkeleri arasında son sırada yer alırken, Myanmar, Bangladeş, Pakistan, Çin, Suudi Arabistan, Irak, İran, Mısır, Yemen, Venezuela ve Suriye gibi ülkelerle aynı grupta bulunuyor.

Türkiye’nin ekonomik özgürlüklerde, kişisel hak ve özgürlüklere nazaran daha az geride olduğunu belirtmiştik. Tabloyu detaylı incelediğimizde, Türkiye’nin hukuk devleti ve ifade özgürlüğü başlıklarında ne derece geride olduğu ortaya çıkıyor. Buna karşılık Türkiye ticari özgürlüklerde görece daha ileride.

Kişisel hak ve özgürlüklerde Türkiye’nin en geride olduğu başlıklar hukuk devleti (3.9/10) ve ifade ve bilgi alma özgürlükleri (2.9/10). Yargı sistemi 10 üzerinden 3.4 puan alabilmiş. Gazetecilerin tutuklanmadan yargılanması konusunda 0 puan alan Türkiye, gazetecilere şiddet ve tacizde 1 puanda kalıyor. İktidarın medyaya sansüründe 1.9, medya oto sansüründe 2.3, medya özgürlüğünde 2.5 puan alabiliyor. Türkiye’nin ekonomide de sınıfta kaldığı konu şaşırtıcı olmayan şekilde hak temelli: hukuk sistemi ve mülkiyet hak ve özgürlükleri. Türkiye bu konuda 10 üzerinden 4.8 puan alabilmiş.

Sözün özü Türkiye, hukuk devleti ve ifade özgürlüğü temelli eşit ve sivil vatandaşlık konseptinden tamamen uzaklaşırken, kapitalist sistem içerisinde sadece ekonomik ve ticari özgürlüklere sınırlı alan tanıyan otoriter bir ülkeye dönüşmüş vaziyette.