İnsanlar yok olursa dünyaya hangi hayvan egemen olacak?

1968'den beri birçok kez yeniden çekilen kült film serisi Maymunlar Cehennemi (Planet of the Apes) gerçek olabilir mi? Maymunlar insan zekasına erişip Dünya'nın hakimiyetini ele geçirebilir mi? Independent Türkçe'nin haberine göre; LiveScience'a konuşan uzmanlar, insanın yokluğunda onun kadar zeki canlıların ortaya çıkıp çıkmayacağı sorusuna dair değerlendirmelerini paylaştı.

MAYMUNLAR Jeolog ve popüler bilim yazarı Dougal Dixon, "Bu noktada yakınsama kavramı çok önemli olacak" diyor. After Man: A Zoology of the Future (İnsandan Sonra: Geleceğin Bir Zoolojisi) kitabının yazarı olan Dixon'ın dile getirdiği "yakınsak evrim" kavramı, birbirleriyle yakın akraba olmayan tür ve soylar arasında görülen benzer biyolojik özelliklerin oluşumu için kullanıyor. Yakınsamanın en bilindik örneklerinden birini yunuslarla balıklar oluşturuyor. Zira yunuslar, memeli olmasına ve bambaşka bir gelişim süreci izlemesine rağmen balıklara çok benzeyen özelliklere sahip. Bu sayede denizlere rahatça adapte olabildi. İnsan türü "yürüyen ölü" diye nitelendi: "İşaretler sonun yaklaştığını gösteriyor."

Dixon da insanın boşluğunu ancak ona yakınsayan türlerin dolduracağını ima ediyor. Önceki araştırmalar insan elinin yapıları inşa etme ve uzamsal akıl yürütmede ona benzersiz hünerler kazandırdığını ortaya koymuştu. Buna göre insanlarla aynı ekolojik rolü üstlenecek, yani şehirler inşa ederek çevreyi yeniden şekillendirecek bir türün öncelikle insan eline benzer uzuvlara ihtiyacı olacak. Bu da özellikle türün karşıt başparmaklara veya en azından insandaki baş parmağın bir eşdeğerine sahip olması demek.

İnsanın en yakın akrabası olan şempanzelerin (Pan troglodytes) ve bonoboların (Pan paniscus) alet yapmak için kullandığı karşıt başparmakları zaten var. İnsanların soyu tükenirse bu türlerin homininlerin yerine geçmesi olası görünüyor. Ancak uzmanlara göre bunların insan benzeri araçlar üretme ve kullanma yeteneğini geliştirmesi muhtemelen yüz binlerce, hatta milyonlarca yıllık bir süreç gerektirecek. Dahası, insanları yok edecek kadar güçlü herhangi bir felaketin şempanzeleri de yok etmesi ihtimal dahilinde.

KUŞLAR 66 milyon yıl önce kuş olmayan dinozorların soyu tükendiğinde, memeliler onların boşluğunu doldurdu. Aynı şekilde insanlar ortadan kaybolursa, hayatta kalan tek dinozor olan kuşların, en zeki kara hayvanları olarak insanın yerini doldurması mümkün olabilir. Uzmanlara göre, yaygın klişelerin aksine kuşlar çok zeki. Önceki araştırmalar, kargalar ve kuzgunlar gibi bazı kuşların şempanzelerle bile rekabet edebilecek kadar zeki olduğunu ortaya koymuştu.

Ayrıca eğitimli Afrika gri papağanlarının (Psittacus erithacus) 100 kelimeye kadar öğrenebildiği ve basit matematiği algılayabildiği biliniyor. Dahası, kuşlar büyük gruplar halinde çalışabiliyor ve sosyal dokumacı kuşları (Philetairus socius) ortak yuvalama alanları bile inşa edebiliyor. Ancak onların inşa edeceği ağaçlık konutlar, insan metropollerine hiç benzemeyecek.

AHTAPOTLAR Kanada'daki Lethbridge Üniversitesi'nden kafadanbacaklı uzmanı Jennifer Mather, "Zeka, çevrenizden gelen etkinin sonucunda davranışınızı değiştirmenizi sağlar" dedi. Mather'ın sunduğu bu ölçeğe göre son derece zeki canlılar olan ahtapotlar, insanın yerini doldurmaya güçlü bir aday. Önceki araştırmalar, ahtapotların gerçek ve sanal nesneleri ayırt etmeyi öğrenebildiğini ve istenmeyen algleri yuvalarından atıp, girişi kabuklarla kapatarak çevrelerini geliştirebildiğini ortaya koymuştu. Ayrıca Avustralya açıklarındaki ahtapotların topluluklar halinde yaşadıkları da saptanmıştı.

Öte yandan ahtapotların karadaki yaşama uyum sağlamakta zorlanacağı da aşikar. Çünkü karadaki omurgalıların kan hücrelerinde oksijene çok etkili bir şekilde bağlanan demir bulunuyor. Ahtapotlar ve akrabaları ise bakır bazlı kan hücrelerine sahip. O yüzden bu hayvanların yaşam alanı oksijenle doymuş sularla sınırlı. Mather, gezegene hükmetmek için "çok verimsiz bir metabolizmaları" olduğunu ifade ediyor. Bu nedenle Mather, ahtapotların ve diğer kafadanbacaklıların karaya geçiş yapması ve ekolojik açıdan en etkili kara hayvanı olarak insanın yerini doldurmasını pek mümkün görmüyor.

KARINCALAR Öte yandan Mather'a göre karıncalar ve termitler gibi sosyal böcekler ahtapotların yapamadığını yapabilir. "Bence böcekler bizden daha sert" diyen bilim insanı sözlerini şöyle sürdürüyor: "Kafadanbacaklılardan da daha dayanıklılar." Böcekler, farklı ortamlara hızla uyum sağlayabilir. Londra Doğa Tarihi Müzesi'ne göre 480 milyon yıldır buradalar. Üstelik zaman içinde, uçmaktan oyuk açmaya, yüzmeye ve hatta şehir benzeri ayrıntılı kuleler inşa etmeye kadar birçok zorlu görevi yerine getirebilecek hale geldiler.

Önceki araştırmalar karıncaların mantar yetiştirdiğini, termitlerin de koloni içinde uzun mesafelerde titreşimler aracılığıyla iletişim kurabildiğini göstermişti. Kısacası uzmanlara göre insanın soyu tükenirse böcek kolonilerinin gezegeni ele geçirmesi olası. Ancak bunun için iklim değişikliğinden de sağ çıkmaları gerekiyor.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİSİ ABD'deki Kuzey Karolina Eyalet Üniversitesi'nden moleküler ekolojist Martha Reiskind, "Gen dizileme teknolojimiz ve evrim anlayışımızla kısa vadeli tahminler yapmakta çok iyiyiz" dedi. Reiskind'a göre insanlar aniden yok olursa iklim değişikliği, birçok türü kuraklığa dayanıklı hale getirmeye devam edecek. Soğuğa adapte olan türler de mücadeleye devam edecek ama kutup ayıları ya da penguenlerin insanların gidişinden sonraki bin yılda gelişmesi ihtimali düşük.

Çoğu uzmana göre Homo sapiens'in ardından hayatta kalan başka bir türün insan düzeyinde zekaya sahip olup olmayacağı sorusuna net bir cevap vermek zor. Mather bunun mümkün olabileceğini düşünüyor. Ancak milyonlarca yıl sürecek seçici baskılar gerekli. Dixon ise bu konuda Mather'dan daha kötümser. Bilim insanı "Doğanın bu hatayı iki kez yapacağını sanmıyorum" diyor.